Еліміздегі аса өзекті проблемалардың қатарына қоршаған ортаны қорғау мен экологиядағы өзекті мәселелер жатады. Осы жағдайға қатысты бүгінгі таңда елімізде түрлі ауқымды шаралар жүзеге асырылып келеді. Табиғат байлықтарын сақтау жер бетінде өмір сүріп жатқан елдердің өмірі мен тыныс-тіршілігінің, мемлекеттердің тұрақты экономикалық дамуының және әл-ауқатын арттырудың негізі болып саналады. Қоршаған ортаны, ондағы жасыл желекті аялау, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану мен оның байлықтарын сақтау және көркейту әрбір адамзаттың міндетіне кіреді. Табиғатты аялаудың негізі адам бойында ерте жастан қаланады. Флора мен фаунаны, қоршаған ортаны қорғауды ата-аналары балаларына жастайынан үйретеді. Бұл үрдіс балабақшадан басталып, мектепте жалғасады. Әсіресе табиғаттағы ең өзекті мәселелердің бірі – су көздерінің ластануы біраз табиғат жанашырларын алаңдатуда. Осының алдын алу үшін Тараздағы физика-математика бағытындағы Назарбаев зияткерлік мектебінің оқушысы тың жоба ойлап тапты. Атап айтқанда, оныншы сыныпта оқитын Бейбарыс Ілияс суайдындарды қалқымалы қоқыстардан тазартуға арналған автономды жүйенің прототипін жасап шығарды. Жас өнертапқыш суайдындарды қоқыстардан және пластикалық қалдықтардан тазарту қоғам үшін өте өзекті мәселе деп есептейді. Өнертапқышты бұл ойға итермелеп, мәселемен күресуге әсер еткен фактор – мектеп жанындағы каналдың бетінде қалқып жатқан пластик қалдықтар мен қоқыстар. Үйге қайтар жолда ол коммуналдық қызмет бригадаларының, кейде еріктілердің суқоймаларды адамдар тастаған қоқыстан тазартып жатқанына талай рет куә болған. Өкініштісі сол, көзі ашылып қалған суайдындар біраз уақыттан кейін қайтадан қоқысқа толып қалады. Бұл жағдай жас өнертапқышты алаңдатып, ол еңбек адамдарының жұмысын жеңілдету туралы ойлана бастады. Соның нәтижесінде Бейбарыс жылжымалы қондырғының макетін құрастыруды қолға алды. Бірінші кезеңде радиомен басқарылатын модель жасап шығарды. Жағада тұрып, модельді бақылаушының көмегімен басқару керек. Нәтижесінде барлық қоқыстар орталық бөлікте жиналады. Дегенмен бұл жағдайда құрылғыны адам бақылаушы арқылы басқарып тұратын болғандықтан қалдықтарды жинау процесіне әлі де қатысады. Алайда адамның қолымен емес, өздігімен басқарылатын құрылғы ойлап табуды көздеген оныншы сынып оқушысы құрылғыны басқаратын компьютерлік кодты жазуым керек деген шешімге келеді. – Жасанды интеллект негізіндегі жаңа автономды құрылғы жасалды. Ол адамның араласуынсыз суайдындарды тазарта алады. Компьютерлік код жазу барысында маған мұғалімдерім көмектесті. Жобамды жасап шығаруға бір жылдай уақыт кетті, – дейді Бейбарыс Ілияс. Автономды құрылғы гидроұшақтарда қолданылатын екі модификацияланған қалтқыларда орналасқан құрылым. Бөренелерде пышақтарды басқаратын екі қозғалтқыш бар. Қозғалтқыштардың су астында емес, ауада ұшатын түрі кездейсоқ таңдалмаған. Өйткені су астындағы қозғалтқыштардың бұрандалары балдырларға немесе қоқыстың өзіне шырмалып қалуы мүмкін. Орталық бөлікте тақтаға қосылған камера бар. Дәл осы бағдарламада жиналуы керек пластикалық қалдықтардың түрлері туралы деректер бар. Офлайн режимде дизайн шамамен бір сағат жұмыс істей алады. – Құрылғы іске қосылғанда камера қалдықтарды тани бастайды. Модель су бетінде қалқып жүрген қоқыстарды жинауға бағдарламаланған. Бір ерекшелігі, жасанды интеллект өздігінше дамуға қабілетті. Мысалы, камера қоқыс жинауға бағдарламаланбаған, яғни бұрын кездестірмеген қоқысты алса, орнату қызметі дерекқорда бұрыннан бар қоқыспен ұқсастығын талдайды. Біраз уақыттардан соң жаңа қоқысты жадына қосады. Сондай-ақ прототип тірі ағзаларды жансыз заттардан ажырата алады, – деп, жас өнертапқыш құрылғыны бізге таныстырды. Дайын модель қаншалықты үлкен болса, сонша көлемдегі қоқысты жинай алады. Жобаның сомасына келетін болсақ, жаңа құрылғыны жасап шығаруға шамамен 150 мың теңгедей жұмсалған. Құрылғы бейнекамера, әртүрлі сенсорлар, тақта, алынбалы батарея сияқты компоненттерден тұрады. Батареясын токқа қосу арқылы зарядтауға болады. Қазіргі сәтте прототип қолданысқа әбден дайын. Десе де оқушы құрылғыға әлі де болса өзгерістер енгізуді көздейді. Ол қайыққа өздігінен электр қуатын өндіретін күн батареясын орнатуды жоспарлап отыр. Сонымен қатар жиналған қоқысты инженерлік желілер келгенге дейін сақтайтын, қайықтың өзін демалу кезінде қайта зарядтауға болатын стансаны әзірлеу ойында бар. Айтылған толықтырулардан кейін өнертапқыш өз құрылғысын патенттейтінін айтты.

А.БЕКЕНҚЫЗЫ