Мемлекет басшысы үміт күтетін өнертапқыш өрендер өңірімізде де аз емес. Солардың бірі – Тараз қаласындағы физика-математика бағытында білім беретін Назарбаев зияткерлік мектебінің 11-сынып оқушысы Аймер Қошмамбетов. Аймердің жетістігі туралы газетімізде біз бұған дейін де жазған болатынбыз. Жас ғалым жақында ғана Қазақстаннан жалғыз өкіл ретінде Стэнфорд университетінің жазғы екі айлық оқу курсына қабылданды. Енді Аймер маусым айында жазғы оқу бағдарламасы аясында Сан-Франциско қаласына (АҚШ) аттанып, тәжірибе жинақтап қайтады.

Тағы бір айта кетерлігі, жерлесіміз біраз уақыт бұрын «Делавэр» университеті ұйымдастырған халықаралық робототехника байқауына ерекше жобасымен қатысып, финалға өткен еді. Аталған сайыстың шешуші кезеңіне қатысу үшін жас ғалым мамыр айында командасымен бірге АҚШ-қа ұшып барып, ел намысын қорғайтын болады.

Өнертапқыш өрен халықаралық жарысқа «Aсар» атты жобасын ұсынғалы отыр. Жоба жартылай салданған (парализация), яғни сал ауруына ұшыраған жандардың өмірін жақсартуға бағытталған.

– Робототехникаға қызығушылығым бала кезімнен басталды. Негізінде барлық бала роботтарға қызығады ғой, бірақ менің жолым болып арманымды шындыққа айналдырдым. Тараз қаласындағы ең мықты мұғалімдердің бірі – Александр Котовтан сабақ алдым. «Делавэр» университеті ұйымдастырған жарысқа қатысу идеясы жазғы бағдарламаларға құжат тапсыру кезінде пайда болды. АҚШ-тың жазғы бағдарламаларына өтініш бергенде осы жарысты көріп, қатысуға шешім қабылдадым. Екі ай бойы дайындалып, соңында жобамды ұсындым, – дейді А.Асанұлы.

Аймер халықаралық байқауға ұсынған жобасы жартылай салданған жандар үшін таптырмас көмекші бола алатын инновациялық жетістік екенін жеткізді.

– Біздің жобамыз – қысымды сезетін сенсорлармен жабдықталған протез-каппа. Ол тілдің қозғалысына жауап беріп, сондай-ақ адамның бас қозғалысын бақылайтын арнайы датчикпен жабдықталған. Жүйенің арқасында салданған жандар интернетті пайдалана алады, әлеуметтік желілерге кіріп, қоғаммен байланысын үзбей, тіпті жұмыс істей алады. Яғни, бұл технология мүгедектігі бар адамдарға цифрлық құрылғыларды басқаруға мүмкіндік береді. Жобада ЭЭГ (ми сигналдарын оқу), джойстик, камера және гироскоп секілді технологиялар қолданылады. Осылайша құрылғы арқылы сал аруына ұшыраған жандар өздеріне ыңғайлы әдіспен компьютер, смартфон немесе басқа да құрылғыларды басқару мүмкіндігіне ие болады. Қазір біз алғашқы прототипті жасадық, алдағы уақытта оны толықтай аяқтап, нарыққа шығарғымыз келеді, – дейді жас ғалым.

Өнертапқыш өрен Стэнфорд университетінің жазғы оқу бағдарламасына іріктеу оңай болмағанын тілге тиек етті. Бір сәтте тіпті құжат тапсыруды доғарғысы келген екен. Бірақ тәлімгері Александр шәкіртіне алған бетінен қайтпауын айтып, ақыл-кеңесін беріпті. Нәтижесінде әлемдегі ең үздік университеттердің біріне жазғы оқу курсына қабылданып, өміріндегі ең үлкен мүмкіндіктердің біріне ие болып отыр. Бұл бағдарлама жерлесімізге әлемнің үздік бизнесмендерімен, ғалымдарымен және инвесторларымен танысуға мүмкіндік береді.

– Жалпы Қазақстанда ғылым мен робототехниканы дамыту үшін ең бастысы – дарынды жастарға мүмкіндік беру, жұмыс орындарын ашу және олардың еңбегін бағалау қажет. Қазіргі таңда жастар шетелге кетіп жатыр, себебі өз білімін іске асыратын орта тапшы. Қазақстанда ғылымды дамыту үшін мемлекет дарынды жастарға көбірек қолдау көрсетіп, мектептерде тәжірибелік жобаларға жағдай жасауы керек. Алайда Президентіміздің «Жастарды ғылымға тарту керек» деген сөздері көңілімізге үміт ұялатады, – деді А.Қошмамбетов.

Жас ғалымның жетістіктері мұнымен шектеліп қалмайды. Кейіпкеріміздің ең үлкен арманы – әлемдік жоғары технологиялар мен инновациялардың орталығы ретінде танымал Кремний алқабын бағындыру. Бұл мақсатқа жету жолын ол бастауыш сыныптан бастап-ақ айқындап қойған. Екінші сыныптан бастап робототехникамен айналысып, республикалық және халықаралық деңгейдегі көптеген жарыстарға қатысқан. Жұмыстары талай мәрте жоғары бағаға ие болды. Былтыр жыл соңына таман Аймер «Samsung Solve for Tomorrow» байқауына қатысып, жүлделі орын алды. Сондай-ақ өткен жылдың сәуір айында «Shoqan Ecology» халықаралық байқауына қатысып, автоматты қоқыс сұрыптау жүйесін ұсынып, бас жүлдені жеңіп алды. Тамыз айында өнертапқыш өрен «FIRST Global Challenge Central Asia – 2024» сайысында да жоғары нәтижеге қол жеткізді. Сонымен қатар 2023 жылы «Samsung Innovation Campus Hackathon Central Asia» байқауында командасымен бірге компьютерлік дағдыларды дамытуға арналған ойын ойлап тапты. Бұл жобада негізгі рөлді Аймер жасаған робот атқарды. Олар екінші орынға ие болып, 1 500 000 теңге көлемінде жүлде ұтты.

Аймердің тәлімгері Александр Котовтың айтуынша, шәкірті бала күнінен-ақ нақты ғылымдарға қызығушылық танытқан.

– Сегіз жылдан астам уақыттан бері Аймер курстарыма үзбей қатысып келеді. Оның алғашқы жасаған ғылыми жобасы өртсөндірушілерге арналған көмекші робот болатын. Құлтемір қашықтан басқарылып, өрт аймағына кіріп, ауа құрамындағы жарылғыш заттарды анықтай алатын. Кейін күн коллекторын жасап, «Зерде» байқауында екінші орын алды. Ал тағы бір жобасы – суда жұмыс істейтін роботтар. Олар су бетіндегі қоқыстарды жинай алады, тіпті мұнай төгінділерін жоюға қабілетті. Аймердің жастығына қарамастан қоғамды алаңдатқан мәселелердің шешілу жолын іздеп жүргеніне өте қуаныштымын. Оның роботтары қоғамға пайдасын тигізуі мүмкін. Білікті шәкіртімнің үлкен жетістікке жетіп, шетелде тәжірибе жинақтауға мүмкіндік алғанына ерекше қуаныштымын, – дейді Александр Олегович.

Осы кезге дейін түрлі байқауға қатысып, жүлдегер атанған жігіт дәл қазіргі сәтте жасап жатқан жұмыстарын артығырақ бағалайтынын жасырмады. Себебі кейінгі жобалары инновацияға толы.

– Өзім сияқты ғылымға қызығатын жастарға айтарым – ешқашан алған бағытынан таймауы керек. Мен күмәнданғандай, «болмайды» деп істі артқа тартудың қажеті жоқ. Ғылыммен айналысу менің тұлға ретінде қалыптасуыма үлкен әсер етті. Көптеген жарыстарға қатысып, жеңілістерден де сабақ алдым. Әр жеңіс пен жеңіліс мені өсірді. Болашақта өзімді инженер, кәсіпкер және ғалым ретінде көремін. Робототехникадан бөлек аэрокосмос, бағдарламалау, кибернетика салаларына қызығамын. Қазіргі жобамды аяқтап, оны Қазақстан мен әлем бойынша мүгедектігі бар адамдарға қолжетімді еткім келеді. Сіздер Кремний алқабынан шыққан әйгілі стартаптар жайлы білесіздер. Мен де сондай жаңалық ашып, тарихта өз ізімді қалдырғым келеді, – дейді жас өнертапқыш.

Шетелдік үздік университтердің бірінде білім алуды мақсат тұтқанан Аймер міндетті түрде Қазақстанға оралып, өз еліне пайдасын тигізгісі келеді.

Ақтоты ЖАҢАБАЙ