«Басқа бәле – тілден» келетінін, «Аңдамай сөйлеген ауырмай өлетінін» де түйсінген. Сол себепті де өзінен кейінгілерді «Кісіге қарап сөз емес, сөзіне қарап кісіні алуға», яғни сүбелі сөзді тануға, көңіл бөлуге, ықыласты болуға шақырған. Сөздің парқын айыра білуге үндеген. «Отыз тістен шыққан сөздің отыз рулы елге тарайтыны» тағы бар. Оның үстіне тіл мәдениетінен ұлт мәдениеті көрінетінін естен шығармаған да абзал.

Жапон елінде бір ғұлама екі ыдысқа толтыра су құйып, оның біріне тек жақсы сөздер айтып, ауруына ем сұрап, дем салыпты. Ал екінші ыдыстағы су адамға кері әсер ететін, яғни қарғыс сөздермен үшкіріліпті. Соңыра әлгі екі ыдыстағы суларды екі адамға бірдей ішкізеді.

Біраз уақыт өткен соң, қарғыс айтылып оқылған суды ішкен адам өз-өзінен түсініксіз ауруларға шалдығып, күннен-күнге нашарлай берген көрінеді. Жақсы ниетпен оқылған суды ішкен адам болса, күннен-күнге жүзі бал-бұл жайнап шыға келіпті. Оның үстіне ол адамның дені жақсы сөзден қуат алып, сұлуланып, жүзі нұрланып кеткен екен.

Міне, осы оқиғадан кейін-ақ, жақсы сөз бен жаман сөздің адам ағзасына тигізер пайдасы мен зиянын терең түсініп, байыптай беруге болады. Бұл мысалдан «Жақсы сөз – жарым ырыс» екеніне көзің жете түседі. «Жақсы сөз – жан азығы» деген нақыл да текке айтылмаған. Ал Исламда «жақсы сөз сөйле, болмаса үндеме» деген xадис те бар.

Оң қолы кемтар қарияны бұрыннан танитынмын. Бірде әңгімеге тартып, қариямен тілдесудің сәті түсті. Тұрғынбек ақсақал қолының кем болып туылуын, анасының құрсағына бітпей тұрып жасаған дұғасының қабыл болып қойғандығынан болғанын айтты.

– Анам сегіз құрсақ көтергенімен, шетінен шетінеп кете берген екен. Бар баласынан айырылған әке-шешем әулие іздеп, жер кезіп кетеді. Бірде Тараз қаласының төңірегіндегі бір әулиенің түбіне түнемек болады. Сонда анам ұйықтар алдында қос қолын көкке жайып, жылап тұрып, аналық жүрегімен жалбарынып, Құдайдан тілепті. Анасы Аллаға жалбарынғанда «Жасаған, бар баламды алып қойдың. Енді тым құрығанда бірі соқыр, бірі шолақ болса да перзентті ете көрші, әумин!» деп дұға етіп, бет сипап, ұйықтап кетіпті. Сонда құлағына: «Тұр, үйіңе бара бер! Бір соқыр, бір шолағың дайын» деген дауыс естілген көрінеді. Әкем мен анам расында да сол оқиғадан кейін көп кешікпей, қызды болады. Әпкемнің бір көзі жоқ болып туады. Араға жыл салып, мен бір қолым кем болып дүниеге келдім. Міне, осы оқиғадан-ақ адам баласы аузынан шыққан сөзге абай болу керек екенін ұғасың. Ойланып сөйлеу қажет. Аузыңнан шыққан сөзге миыңдағы қорытылған ойың жауапты. Ойың дұрыс болмаса, сөз шығын. Себебі орынсыз сөз айтсаң да, орындалып қалмасына кім кепіл?! Анам бізге қарап отырып, өзінің қателігін түсініп, іштей дұрыс дұға тілемегеніне өкінетін, – деді Тұрғынбек Шалбаев.

Мәриям апай да өзінің басынан өткен оқиғасымен бөлісті. 16 жасында тұрмысқа шыққан екен. Ол дүниеге көзінде ақауы бар ұл алып келіпті. Алайда ұлының көзі қыли болып туғанына өзін кінәлі сезінетінін жасырмады.

– Аяғым ауыр еді, ол кезде ауылда тұрамыз. Бірде көршілер қонақ шақыруға дайындалып жатты. Ішім пысып кетті де, сол көршінің үйіне бардым. Қонаққа ас дайындап жатыр екен, дастархан басына шақырды. Сонда мен төрде көзі атысып, жанары қитарланып отырған қызды көрдім. Мұндай көз ақауын бұрын-соңды көрмегендіктен, әрі балалығым басыла қоймаса керек, өзімді ұстай алмай сықылықтап күліп жібердім де, не түлен түрткенін қайдам әйтеуір, дауыстап: «Мен мынандай қыли адамды бірінші рет көруім. Сәбиім осындай қыли болса тумаймын» деп айтып та үлгердім. Төрт-бес айдан кейін тұңғышым дүниеге келді. Ұлымды алғаш рет көргенде таңданысым мен өкінішім жүрегімді кернеп кетті. Себебі ұлымның әлгі мен келеке етіп күлген қыз секілді көздері қыли болып туған еді. Күйеуім және өзім жақтағы барлық туыстарды саралап, көз жанарында ақауы бар адам таппадық. Яғни қаннан берілмеген. Бұл жағдай менің тікелей жүйесіз сөзімнің салдарынан болып тұрғанын түсіндім. Дәрігерлер балаға ота жасауға болмайтынын айтты. Мен бүкіл жұрттың алдында өзім күлкі еткен әлгі қыли қызды тауып алып, кешірім сұрап, аяғына жығылдым. Ол кешірді ме білмеймін. Бірақ, Құдайдан үнемі кешірім сұрап, әрбір дұғамда қателігімді ешкім қайталамаса екен деп тілеймін, – дейді Мәриям Алдоңғарқызы.

Мәселен, қазақтың тұңғыш бард ақыны Табылды Досымов өз әнінде «Ұйықтап кетсем бір күні оянбай қалам...» деп шырқаған. Расында сол әншінің ұйықтап кетіп, оянбай қалғаны белгілі. Ал небәрі 21 жасында жарық жұлдыздай ағып түскен Артығали Ыбыраев «Күлімдеп тұрып, қиылып түссем қыршындай» деп жырлағанын әдебиетсүйер қауым жақсы біледі. Небәрі 21 жыл өмір сүрген талантты ақын 1974 жылы 4 сәуір күні Тараз қаласында бұзақылардың қолынан қаза тапқан.

2018 жылы қапыда қыршын кеткен мәнерлеп сырғанаудың шебері Денис Теннен тілшілер қауымына берген сұхбаты барысында: «Спортта қай жасқа дейін жүресің?» деген сұраққа: «25 жасқа дейін»,– деп жауап берген екен. Ол да 25 жасында өмірден озды.

Қазақ поэзиясының Хаңтәңірі атанған Мұқағали Мақатаевтың  да: «Ұйықтап кетсем болғаны төсегімде, Қырықтың бесеуінде»,– деген өлең жолдары бар. Ақиық ақын шынында 45 жасында дүниеден өтеді.

Танымал әнші әрі тілінен маржан төгілген шешен Жәнібек Кәрменов өзі құйқылжыта орындаған термесінде үнемі: «Жалғыз шықпа сапарға, өкініште қаларсың» деген жолдарды жиі қайталайтын болған. Кейін шынымен жолсапарға жалғыз шыққан әншінің қапелімде жүрегі тоқтап, қайтыс болады.

«Атым Ораз болғанмен,
Отыздан жасым аспаған,
Иегін сақал жаппаған.
Сүйінбаймын, Жамбылмын,
Таңжырықпын, Шарғынмын», – деп дүбірлі додаларда осылай сөз бастаған айтыскер ақын Оразалы Досбосыновтың да жасы отыздан аспады. Иегін сақал жаппаған, отыздан аспаған күйі, 29 жасында бұл жалған дүниемен қош айтысып кете барады.

Сөз иесін табады деген осы-ау, сірә. Сондықтан адам баласы жақсы сөз айтуға дағдылануы шарт. Бірде қымбат көлік сатып алған 64 жастағы әкеме «Қайтесіз, бұл қымбат көлікті?» деп ренжіген сәтімде: «Бұл көлікті аз ғана уақыт мінемін. Содан кейін сендердікі болады» дегені бар еді. Расында араға жеті ай салып, асқар тауыммен амалсыз қош айтыстық.

Жақсы ойлап, тек ізгі армандарды ғана мақсат тұтқан жанның да ниетіне орай, жақсы ойлары орындалады. Інім бір жыл көлемінде ұтыс ойындарына билет сатып алып жүрді. Үнемі ештеңе ұтпайтын оған «қаражатты желге ұшырып жүрсің» деп кейідік. Ақша бермей қойдық. Бірде ол: «Мен сүттей әппақ, су жаңа көлік ұтамын, қара да тұр. Сеземін, түсімде көріп жүрмін» деді. Араға біраз уақыт салып, келесі лоторея ойыны ұйымдастырылғанда, өзі ниет етіп айтқанындай: «сүттей әппақ, судай жаңа көлік» ұтып алды.

Психологтардың пайымдауынша, сөз құдіретінің бәріне әсері бар. Мысалы, психолог Қарақат Аллабергенқызы адамдар жақсы сөйлеу арқылы дертін де жеңе алады.

– Өзге тұрмақ, өз басым барлық жағдайда тек жақсы сөз айтамын. Таңертең ұйқыдан тұрғаннан бастап, кеш батып, басым жастыққа жеткенше, тек жақсы сөз, жағымды жаңалық айтуым керек. Луиза Хейдің «Полюби себя» деген кітабын оқыдым. Сонда адамның өмірінде сөздің қаншалықты рөл атқаратынын білдім. Айналасына шуақ шашып, шаттанып жүретін адамдардың жүзінен нұры төгіліп тұрады. Басқа түскен жағдайды қиындатып жіберу немесе жеңілдетіп алу – адамның әр істі қабылдауына байланысты болып тұр. Сөз арқылы мидағы ойға әсер етуге болады. Ойың дұрысталмай, ісің де дұрыс бағытқа бұрылмайтынын ұмытпау керек. Адамдар жақсы сөйлеп, дұрыс ойлау арқылы тіпті дертін де жеңіп жатыр, – деді психолог.

Жақсы сөз мақсат-мұраттарға жол ашып, жетістікке жеткізіп, жан семіртетіні рас. Өйткені дәрігерлер арасында «Жылы сөз де ем» деген ұғым бар. Ендеше маңайыңыздағыларға тек жылы сөз айтып, өзіңізбен қатар өзгенің де жанын жылытып жүріңіз. Сонда ғана жолыңыз болады!

Құралай СЕЙСЕНБЕКҚЫЗЫ