Облыс бойынша былтыр картоп 6,7 мың гектар алқапқа егілген екен. Оның 4,5 мың гектары шаруа қожалықтар мен ірі кәсіпкерлердің үлесінде болса, 2,2 мың гектары тұрғындардың үй іргесіндегі алқаптарға тиесілі. Күзгі жиын-терін науқанында 310 шаруа қожалық 115 мың тонна өнім алған, оған тұрғындардың үй іргесіндегі алқаптан алған өнімін қоссақ, барлығы 172 мың тонна картоп жиналған. Ал әулиеаталықтардың бір жылда 115 мың тонна картоп тұтынатынын ескерсек, өңірде өндірілген өнім халықтың тұтыну көлемінен шамамен 50 пайызға артық. Шаруалардың кейбірі картопты алқап басынан сатып жіберсе, енді бірі қысқа сақтап, баға өсетін ұрымтал сәтті күтіп жүретіні әмбеге аян. Осы ретте өндірілген өнімдер біртіндеп сатылғанша немесе маусымаралық мерзім үшін сақтап қоюға арналған облыста 10 картоп қоймасы бар екенін айта кеткен жөн. Қоймалардың сыйымдылығы 9,5 мың тоннаны құрайды. Қоймаларға қара күзде 15,1 мың тонна картоп сақтауға қойылса, қазір 1 300 тонна картоп қалған. Ал өңірлік тұрақтандыру қорында 3 000 тоннаға жуық картоп өнімі сақталыпты. Одан бөлек облыс аумағындағы шаруа қожалық қоймаларында, сауда желілерінде де әжептәуір көлемде картоп бар. Демек, өңірде картоп қоры жеткілікті, ал бағаның өсуіне не себеп? Осы ретте біз алдымен «Ауыл Береке» базарына барып, көтерме бағамен көкөніс сататын саудагерлермен тілдестік.

Хусейн Ибооглы есімді саудагер картоп Жаңа жылға дейін 170-180 теңгеден саудаланып, қаңтар айының басынан бастап баға біртіндеп көтерілгенін айтады.

– Павлодардан келетін өзіміздің өнімнің бір келісі 300 теңгеден, Қырғыз Республикасынан келетін картопты 320 теңгеден саудалап жатырмыз. Қытайдан келген келісі 340 теңгелік картоп та бар. Облыс нарығында картоп бағасы сырттан келетін өнім арқылы көтерілді. Мен сол өнімнің 2-3 тоннасын түсіріп алып, үстіне 5-10 теңге қосып сатамын. Кешке дейін 1 тонна картоп өткізсем, 5-10 мың теңге пайда табамын, – деді.

Осы саудагердің көмегімен Ержұман Бейіс деген жігітпен сөйлестік. Ол «КамАЗ» ауыр жүк көлігімен Қарағанды қаласынан картоп тасып, оны базарда саудагерлерге өткізеді екен.

– Өзбекстан, Тәжікстан елдері Қазақстан нарығынан картопты көп сатып алғандықтан баға соңғы уақытта шарықтап шыға келді. Қазір Павлодар нарығы жабылып, картопты Қарағандыдан келісін 270 теңгеден қоймадан алып келіп жатырмыз. Картоптың сатып алынған бағасына жол шығынын ақтайтындай 30-40 теңге қосып сатамын. Бұған дейін облыс нарығына картоп Пәкістаннан әкелінген. Қазір ол жақтан келмей қалды. Есесіне Қырғыз Республикасы мен Қытайдан келіп жатқан картопта есеп жоқ. Оның да бұл жердегі сатылу бағасы 300-350 теңге аралығында. Мен әкелген картоп екі түрлі бағада. Айырмашылығы – бірі ірі, бірі орташа. Ірісінің бір келісі халыққа 340 теңгеден, майдасы 300 теңгеден сатылуда, – деді Ержұман.

Жалпы Тәжікстан, әсіресе Өзбекстанның Қазақстаннан картопты көптеп сатып алуына бұл елдерде де картопқа деген сұраныстың артуы себеп болса керек. Әрі қазақстандық картоптың сапасы мен бағасының қолайлы болуы да көрші елдердің «қызығушылығын» арттырғаны анық. Сонымен қатар Қазақстанның картоп экспортының ұлғаюы да бұған әсер еткенін айта кетуіміз керек. Мысалы, өткен жылы картоп экспорты 1,5 есеге, яғни 411 мың тоннадан 605 мың тоннаға дейін ұлғайыпты. Десе де қалыптасқан жағдайға байланысты картоп экспортына фитосанитариялық сертификаттар беру бүгінде толығымен тоқтатылған. Бұл елімізде картоп экспортына уақытша шектеу қойылды деген сөз. Экспортқа шектеу қойылғаны өте дұрыс. Себебі қазір біздің өнімнің барлығы сыртқа кетсе, көктемде қазақстандықтар удай бағаға шетелдік картопты тұтынуы ғажап емес. Жалпы елімізге, оның ішінде облысымызға Қырғыз Республикасы мен Қытайдан картоп үзіліссіз жеткізіліп жатқанын ескерсек, импорттың нарықта картоп тапшылығын болдырмауға әсер еткенімен сырттан келген өнім өзінің бастапқы бағасынан арзан болмайтынын ескерген жөн. Демек, бұл шетелден келетін 300-350 теңге аралығындағы картопқа өңір нарығында қазірдің өзінде сұраныс бар дегенді білдіреді.

Облыста әлеуметтік маңызы бар азық-түлік бағасын тұрақтандырумен «Тараз» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» акционерлік қоғамы айналысатыны белгілі. Бұл корпорация өңірлік тұрақтандыру қоры арқылы облыстағы күнделікті тұтынуды қажет ететін азық-түлік тауарларының бағасын реттеп, әлеуметтік дүкендер мен түрлі сауда желілері арқылы оны халыққа қолжетімді бағамен ұсынады. Бұл жұмыс облыс әкімдігі кәсіпкерлік және индустриалды-инновациялық даму басқармасы арқылы үйлестірілетін болғандықтан ондағы мамандармен жолығып, бағаның реттелу жайына мән бердік. Басқарманың сауда және сыртқы-экономикалық байланыс бөлімінің басшысы Бақытжан Орынтаевтың айтуынша, осы жылдың 14 қаңтарындағы Ұлттық статистика бюросының мәліметіне сәйкес картоптың орташа бағасы 191 теңгеден 195 теңгеге өскен. Казіргі таңда облыс нарығындағы картоп бағасын тұрақтандыру мақсатында «Тараз» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы өңірлік тұрақтандыру қоры арқылы Тараз қаласында орналасқан көтерме-бөлшек сауда орындарын және базарларға жалпы 58 тонна әлеуметтік картоппен интервенция жұмыстарын жүргізуде. Бұған қоса күнделікті 15 тонна картоп сауда орындарына жеткізілуде. Бағасы – 130 теңге.

– Облыста картоп қоры маусымаралық кезеңге толық жетеді. Тарқата айтқанда, 2024-2025 жылдың маусымаралық кезеңінде 4 050 тонна картопқа форвардтық келісімшарт жасалған. Бүгінгі таңда облыстық тұрақтандыру қорында нақты 2827,3 тонна картоп қоры бар. Сонымен қатар облыс аумағындағы шаруа қожалық қоймаларында, сауда желілерінде жалпы 6 652 тонна картоп сақталған. Картоп бағасын тұрақтандыру мақсатында Тараз қаласының аумағындағы сауда орындарына 800 тонна картопқа интервенция жүргізу бойынша тапсырма берілген, – деді Бақытжан Маратұлы.

Осы ретте біз Тараз қаласындағы бірді-екілі сауда желілері мен әлеуметтік дүкендерді аралап, жағдайға өз көзімізбен қаныққан едік.

– Картоптың бағасы қымбаттағалы әлеуметтік дүкендердегі тұрақтандыру қорының 130 теңгелік картобына сұраныс артты. Осыдан бір-екі күн әкелінген екі қап картоп бір-екі күнде сатылып кетті. Арзан бағадағы картоп бүгін немесе ертең келеді, – деді «Қаратау» ықшамауданы, №3 мекенжайында орналасқан әлеуметтік дүкеннің сатушысы Айман Мажиева.

Бұдан кейін Т.Рысқұлов, №5 у мекенжайындағы «Дәмді себет» сауда желісінің дүкен сөрелеріне көз жүгірттік. Ондағы сырты қап-қара, жарылған, тілінген, бүріскен, қарайған, ақ шалған (көгере бастау), шіри бастаған картопты көргенде көңіліміз құлазыды. Себебі әлеуметтік дүкендегі, ірі сауда желілеріндегі сөрелерге тұрақтандыру қорының дені дұрыс тауары қойылуы тиіс? Бюджеттен қаржы бөлініп, тұрақтандыру қоры арқылы шаруаға картоптың ақысы төленгендіктен диқан халыққа сапасы сын көтеретін тауар қоюға міндетті. Кейбір тұрғынның қалтасы көтермейтін болғандықтан әлеуметтік дүкеннің тауарын тұтынуына тура келеді. Сол кезде шіріген картоп ұсынылатындай тұтынушы жағдайы жоқ болғанына жазықты ма? Осы сұрақтарға жауап алу үшін Б.Орынтаевқа қайта хабарластық.

– Бұған дейін әлеуметтік дүкендер мен тиісті ірі сауда сөрелерінде 130 теңгеден жоғары сұрыпты картоп сатылып келген. Өткен аптаның соңында әлеуметтік дүкендерге жеткізілген картоптың реті осындай болды. Қазіргі таңда ол өнімдерді шетінен жинап алып, шаруаға қайтарып беріп, орнына жоғары сұрыпты картопты жеткізіп беру жұмысымен айналысып жатырмыз, – деген ол бірқатар әлеуметтік дүкенге картоп тарату жұмысын растайтын фотоайғақтар жіберді.

Жалпы жыл басынан бері сауда үстемесін 15 пайыздан асырмау бойынша 20 аймақтық комиссия өтіп, әлеуметтік маңызы бар өнім саналатын картопқа қатысты 49 заңбұзушылық анықталған екен. Ал облыста жалпы 4 арыз-шағым түссе, ол бүгінде қаралып жатыр. Бұл – бағаны негізсіз көтерген сауда орындарына қолданылатын шара. Тауар сапасыз болса, облыстық сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті мамандары тұрғынның шағымы бойынша тауарды басқасына айырбастауына немесе ақшасын кері қайтарып алуына жәрдемдеседі және кәсіпкерге тұрғынның өтінішіне құлақ аспағаны үшін айыппұл сала алады. Ал мына жағдайда сапасыз өнімді өңірлік тұрақтандыру қоры арқылы кәсіпкерге шаруа қожалық иесі ұсынып отыр. Оларға бұл қылығы үшін қандай шара қолданылады? Біз мұны «Тараз» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» акционерлік қоғамы өңірлік тұрақтандыру қорының директоры Жарқын Әбдіжапардан сұрадық.

– Шаруа қожалық иесімен келісімшарт жасасқанда ол сапалы тауармен қамтамасыз етуге міндеттеледі. Егер тиісті тауарды жеткізбей, келісімшартта көрсетілген міндеттемені орындамай жүрсе, онда сөз басқа. Мына жағдайда ол үш күннің ішінде сапасыз тауарын жинап әкетіп, орнына сапалысын әкеліп қоюы тиіс. Келісімшартта көрсетілген талап сондай. Қазіргі таңда аталған шаруашылық тиісті тауарды әлеуметтік дүкендерге жеткізіп беріп жатыр, – деді Ж.Әбдіжапар.

Әлеуметтік дүкендегі 130 теңгелік картопқа сұраныстың күрт артқанын пайдаланып, шаруашылық иесі бүлінген өнімді «өтіп кетсе әжіп емес» деген пиғылмен пайда тапқысы келген болуы мүмкін. Егер басқа бір амал жасалмаса, тағы бір шаруа сапасыз өнімін нарыққа осындай жолмен шығармасына кім кепіл? Сондықтан мұндай жағдайды болдырмау үшін шаруашылықтарға қатаң бақылау жасап, талаптарды бұзғандарға тиісті жазалау шараларын қолдануды қарастыру керек-ақ. Бұл әлеуметтік дүкендерге сапалы тауар жеткізуді қамтамасыз етіп, тұрғындар сенімін ақтау үшін қажет.

Нұрым СЫРҒАБАЕВ