Өсім әсіресе Шымкент, Атырау, Астана, Шығыс Қазақстан мен Алматы қалаларында ерекше байқалған. Мәселен, Шымкентте көрсеткіш 2,5 есеге, Атырауда 80 пайызға, Астанада 56,4 пайызға, Шығыс Қазақстанда 50 пайызға, Алматы қаласында 36,5 пайызға артқан.

Облыс әкімдігі білім басқармасының берген мәліметіне сүйенсек, Жамбыл облысы бұл тізімде көрсетілмегенімен, өңірдегі жағдайды «тұрақты» деп бағалау қиын. Статистикалық өсу болмаса да, орын алған әрбір оқиға әлеуметтік желілерде үлкен резонанс тудырып, елдің назарын аударды.

Облыс бойынша 2025 жылдың алғашқы 9 айында жасөспірімдер 58 қылмыс жасаған. Өткен жылмен салыстырғанда 3,3 пайызға төмен. Алайда өңірдің білім беру ұйымдарында, ауылдық елді мекендерде, қалалық аумақтарда орын алған жекелеген оқиғалар қоғамда үлкен алаңдаушылық туғызып отырғаны жасырын емес.

Қыркүйек-қазан айларында облыстағы жағдай республикалық ведомствоаралық комиссия тарапынан 2 рет зерделеніп, жасөспірімдер ортасындағы көңіл күй, тәртіп, буллинг, әлеуметтік бақылау, мектепішілік есепке алу және психологиялық қызметтердің жұмысына қатысты көптеген кемшілік анықталды. Тексерістерден кейін облыста қылмыстың алдын алу бағытында бірқатар шаралар қабылданған.

Тарқата айтсақ, жасөспірімдердің қауіпсіздігін бақылау мақсатында Тараз қаласы мен аудандарда прокурорлардың өкімдерімен 93 мобильді топ құрылған. Ал колледждерде мұндай 14 мобильді топ жұмыс істейді. Бұл – облысымызда жасөспірімдер арасындағы қылмысты азайту бағытында кешенді жұмыстар жүргізіліп жатқанын көрсетеді. Алайда негізгі проблема – мектептегі буллингтің шынайы деңгейі. Сырт көзге көрінбейтін, бірақ балалардың өміріне ең ауыр әсер ететін осы құбылыс бүгінде қатты белең алып барады. Мәселен 409 мектеп пен 39 колледжде жүргізілген ауқымды сауалнамаға 68 000-нан аса бала қатысып, нәтижесінде мектеп оқушыларының 1 386-сы, колледж студенттерінің 427-сі өз орталарында «смотрящийлар», ақша жинау немесе қорқыту жүйесін жүргізетін «бейресми көшбасшылар» бар екенін ашық көрсеткен. Сауалнама нәтижесінде аты-жөндері сәйкестендірілген 56 жасөспірім тізімге алынып, материалдар құқық қорғау органдарына жолданған. Бұл көрсеткіш – осы уақытқа дейін мектептерде анықталмай келген немесе жасырын қалып жүрген проблеманың көлемін көрсетеді.

Сонымен қатар биылдан бастап облыстың барлық мектептерінде іске қосылған «ДосболLIKE» бағдарламасы да проблемалық оқушыларды ерте анықтауды көздейді. Бағдарлама аясында 549 оқушы мектепішілік есепке алынған. Көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 59-ға артық. Бірақ шынайылық пен объективтілік мәселесі өзекті күйінде қалуда. Яғни кейбір аудандарда есепке алынған оқушылар саны тым аз. Мысалы, Талас ауданында небәрі 3 бала, Тұрар Рысқұлов ауданында 8 бала есепке алынған. Бұл негізі нақты ахуал емес, өйткені мектеп әкімшіліктерінің кейде «мәселені жасырғысы келетін» әрекеті болуы ықтимал.

Буллингке қатысты жасырын шағымдардың артуы да жағдайдың күрделі екенін көрсетеді. «109» қызметіне түскен 21 хабарламаның ішінде мінез-құлық қиындығы, тұрмыстық зорлық, физикалық қысым, телефонға тәуелділік, ата-ана арасындағы кикілжің сияқты жағдайлар болған. Буллингке қатысты үш шағым түскен. Олардың екеуі бойынша қылмыстық іс қозғалыпты. «111» мемлекеттік желісіне түскен жеті хабарламаның барлығына психологиялық көмек көрсетілген.

Ал «Komek Stop Bullying Jambyl» телеграм каналы соңғы айларда 207 хабарлама түскен. Хабарламалардың көптігі өңір мектептерінде буллингтің жүйелі түрде қалыптасқанын көрсетеді. Осы хабарламалардың бірі Жуалы ауданындағы мектепте қылмыстық істің қозғалуының себебі болды.

Құқықбұзушылықтардың алдын алу мақсатында тиісті жұмыстар атқарылып жатқанына қарамастан, қайғылы және резонансты оқиғалар әлі де тіркелуде Мойынқұм ауданында ата-анасының қаруды дұрыс сақтамағанының салдарынан заңсыз аңға шыққан жасөспірімдердің бірі мерт болды. Бұл – ата-аналардың жауапкершілігі туралы тағы бір қатаң ескерту. Сондай-ақ Тараз қаласында түнгі уақытта қараусыз жүрген балалар үш жағдайда пышақ қолдану арқылы қылмыс жасаған. Осы дерек те қоғамдық қауіпсіздік пен түнгі бақылаудың әлсіздігін көрсетеді.

Жасөспірімдер арасындағы суицид фактілері де алаңдаушылық тудыруда. Биыл 15 жасөспірім өз-өзіне қол жұмсап, тағы 7 бала суицид әрекетіне барған. Көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда жоғары. Диагностика нәтижесінде 3475 бала «тәуекел тобына» алыныпты.

Осал топтағы балалар бойынша да нақты деректер жинақталып отыр. Анылған деректер бойынша 1 786 бала сенім хатпен тұрады, 3 003 бала өгей ата-анамен өмір сүріп жатыр, 737 бала ата-анасының бірі вахталық жұмысқа кеткен отбасында тәрбиеленуде. Сонымен қатар туу туралы куәліктері жоқ 6 бала анықталыпты.

Жалпы облыста атқарылып жатқан жұмыстар аз емес. Бірақ буллинг, әлеуметтік бақылаудың әлсіздігі, жасөспірімдердің түнгі мезгілде қараусыз қалуы, «бейресми лидерлердің» қалыптасуы, мектепішілік шаралардың формалды жүргізілуі сияқты күрделі мәселелер әлі де шешімін тапқан жоқ.

Бүгінгі ахуал – тек білім беру саласының немесе құқық қорғау органдарының ғана емес, бүкіл қоғамның алдында тұрған ортақ міндет. Балалар қауіпсіздігі – елдің болашағына деген жауапкершілік. Сондықтан буллингке қарсы күресті тек қағаз жүзіндегі шара емес, ата-ана, мұғалім, психолог, қоғам болып қосылып шешетін басты мәселе деп қарастырған жөн. Облыста соңғы айларда орын алған оқиғалар осының айқын дәлелі.

Айжан ӨЗБЕКОВА