Иә, ғылым – ұлт дамуының тірегі. Сондықтан да елімізде соңғы жылдары ғылым саласын дамытуға қатысты нақты іс-шаралар қолға алынды. Әсіресе жас ғалымдарды қолдауға ерекше көңіл бөліне бастағаны қуантады. Нәтижесінде ғылым жолына бет бұрған жастардың да қатары артып келеді. Сондай дарыны мен қарымы келіскен жас ғалымның бірі – Бағлан Нәмет.

Жаңалыққа жаны құмар Бағлан Нұрланқызы 25 жаста. Тараз қаласындағы Сағадат Нұрмағанбетов атындағы №10 орта мектепте білім алып, «Алтын белгімен» тәмамдаған. Мектеп бітірген соң Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университетіне ветеринария мамандығы бойынша оқуға түседі.

– Оқушы кезімнен «ветеринар болуды армандадым» десем, өтірік айтқан болар едім. Негізі дәрігер болғым келіп, сол үшін де мектепте жаратылыстану пәнін жақсы оқыдым. Дебаттарға қатысып, газеттерге түрлі материалдар жазып жүргенімді көріп-біліп жүрген ұстаздарым болса журналист болғанымды қалады. Бірақ соңғы сәтке дейін болашақ мамандығыма байланысты нақты шешім қабылдай алмай жүрдім. Ақырында таңдауым ветеринариялық медицина мамандығына түсті. Мектепте аса назар аудармаған ветеринария ғылымымен жақынырақ таныса келе, қызығушылығым арта түсті. Оған бір жағы оқу орнындағы группаластарымның да әсері көп болды, – деген жас ғалым бұл саланы таңдағанына еш өкінбейтінін жеткізді.

Бағланның студенттік жылдары табысқа толы болған екен. Айталық, 2021-2022 жылдары Данияда жүзеге асқан «Бикстер» халықаралық жобасына қатысып, шетелдік тәжірибемен танысу мүмкіндігіне ие болды. Ғылыми бағыттағы ізденістері де назардан тыс қалған жоқ. «Алаштың ақ жолы» жобасының лауреаты, сондай-ақ әл-Фараби оқуларының жүлдегері атанды. Бұған қоса, жиырма үшінші халықаралық ветеринариялық форумда жүлдеге ие болуы да Бағланды ынталандыра түседі. Сонымен қатар кейіпкеріміз «Зиялы қазақ» дебат клубының белсенді мүшесі болып, халықаралық турнирлерде топ жарған. Линкольн-Дуглас форматы бойынша бетта-лиганың чемпионы атануының өзі үлкен жетістік. Бұдан бөлек, университеттің домбыра ансамблінің мүшесі ретінде өнерден де құр алақан емес екенін дәлелдеген.

– Қазір мамандық таңдауда қателеспегеніме толық көзім жетеді. Университетте жүріп ветеринариялық медицинаның негіздерін үйреніп, көп ілім жинақтадым. Көптеген өндірістік тәжірибелерден өттім. Өзімді барынша әртүрлі салада сынағым келді. Алғашқы ұнатқан бағытым ветеринариялық станса болатын. Инъекциялар мен емдеу практикасын осында бастадым. Ең қатты ұнайтыны қан алу мен вакцина салу еді. Жалпы ветеринарияда емдеуге қарағанда аурудың алдын алу әлдеқайда маңыздырақ. Өзімді клиникада да сынап көргім келіп, карантин уақытында Тараз қаласындағы «Айболит» ветеринарлық клиникасында ассистент болып жұмыс істедім. Анамнез жинау, клиникалық тексерісті үйрену, дұрыс диагностика түрін таңдау және релевантты емдеу протоколын қолдануды осы кезеңде үйрене бастадым. 3-4 сағатқа созылатын операция кезінде жанатын жарық пен коагулятордың дауысы, тіпті спецификалық препараттардың иісі маған бір өзгеше жанға жайлы сезім сыйлайтын,– дейді Б.Нәмет.

Кейіпкеріміз 4-курс оқып жүрген шағында біраз уақыт Даниядағы «Ronhave Aps» фермасында интерн болып жұмыс істеген. Жерлесімізге әсіресе таң сәрісімен ауырған сиырларға тексеріс жасап, селекция жүргізу ерекше ұнайтын. Тәжірибе барысында жергілікті ветеринарлардан қолдан ұрықтандыру техникасын үйреніп алады. Төртінші курс студенті үшін мұндай халықаралық тәжірибе үлкен жетістік болатын.

Қазақстанға оралған соң «Талисман» ветеринариялық клиникасына кезекші дәрігер болып жұмысқа орналасады. Бүгінде Бағлан клиниканың жануарларды тәулік бойы қабылдайтын бөлімінде жұмыс істеген күндерін сағына еске алады. Клиникада еңбек ете жүріп, күнде әртүрлі қызық әрі күрделі жағдайлар, ауыр халдегі жануарлар, ұзаққа созылатын реанимацияларды бастан өткеріп, үлкен тәжірибе жинайды.

– Көп ұзамай «Талисман» ветеринариялық клиникасының реанимация және интенсивті терапия бөліміне ауыстым. Осында жүріп интенсивті түрдегі блокада, жансыздандыру препараттары мен техникаларын игере бастадым. Анетезиологияға қызығып, өзімді онда да сынап көргім келді. Сол үшін стоматологияда анестезиолог болып жұмыс істей бастадым. Университеттің соңғы жылы толық клиникада өтті десем де болды. Бірақ бәріне үлгеруге тырыстым. Жұмыс істеп, дипломдық жұмысымды жазып, спортпен айналысуға уақыт таптым, – деген жас ғалым дипломдық жұмысын «Қой хламидиозын балау әдістері және әдістерді салыстыру» тақырыбында қорғанын айтты.

Университетті үздіктер қатарында аяқтаған Бағлан академиялық жолын жалғастыруды жөн санайды. Сол үшін қайта терапияға ауысуға тура келеді. Әрі кезекші дәрігер болып, қызметіне оралады. Ғылыми жолын жалғастыруды таңдаған ол Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университетінің «Ветеринариялық медицина» мамандығы бойынша магистратураға түседі. Бағыты да, саласы да өзгерген жоқ, бұрынғысынша биологиялық қауіпсіздік бойынша білімін тереңдетті. Алайда магистратура кезеңі оның кәсіби жолында бетбұрыс болды деуге болады. Дәл осы кезеңде ол ғылыми ортаға белсене кірісіп, зертханалық жұмыстарға көбірек көңіл бөлді. Ғылымға ден қоюы оның болашақ кәсіби бағытын айқындап, өзіне ең жақын саланы – вакцинологияны табуға жол ашты.

– Бакалавр кезімде «Мысықтардың жұқпалы перитониті вирусын» бөліп алуды ғылыми тұрғыдан зерттеуді армандайтынмын. Сол үшін осы жоба бойынша Халықаралық вакцинология орталығында жұмыс істедім. Магистратурадағы диссертациямды да аталған бағыт бойынша жазып шықтым. Ғылымға ден қойғаныммен, клиникалық практикамды тоқтатқым келген жоқ. Сол себепті өзім үйреніп қалған «Талисман» ветеринариялық клиникасының зертханасында лаборант-диагност болып еңбек еттім. Мұндағы қызметіме клиникалық-лабораториялық диагностика, басқаша айтқанда, қанның биохимиялық талдауы, жалпы қан талдауы, уринализ, цитология және инфекциялық аурулар диагностикасы кіретін. Жұмыс барысында құс тұмауына қарсы вакцина жасау жобасының құрамында ғылыми қызметкер болдым, – дейді Бағлан Нұрланқызы.

Талапты өреннің магистратурадағы жетекшісі – Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті жанындағы Халықаралық вакцинология орталығының директоры, профессор Қайсар Табынов болған екен. Ол әлемде алғаш рет ірі қара малда кездесетін сарып жұқпалы ауруына қарсы екпені әзірлеген елге есімі кеңінен танымал ғалым. Осындай тәжірибелі ұстаздың тәлімін көрген Балғын магистратураның 2-курсында Эрасмус+ жобасының степендиаты атанып, Эстония жаратылыстану ғылымдары университетінде оқуға мүмкіндік алады. Бұл елде жүріп «сен тұр, мен атайын» деген профессорлардың дәрісіне қанықты, өзін жетілдірді.

Қазіргі сәтте Бағлан Харбин ветеринариялық зерттеу институтында «Профилактикалық ветеринарлық медицина» бағыты бойынша докторантурада білімін жалғастыруда. Жас зерттеуші Қытай ауылшаруашылығы ғылымдары академиясының (CAAS) құрамындағы Харбин ветеринариялық зерттеу институтына PhD бағдарламасына толық грант негізінде қабылданды. Өзі білім алып жүрген университеттің «Жылқылардың жұқпалы ауруларының референттік зертханасында» кіші ғылыми қызметкер лауазымында жетекшісі Ванг Сиаодзюнның бағыттауымен ғылыми зерттеулерін жалғастыруда. Оның PhD докторантура аясындағы ғылыми зерттеулері жылқының жұқпалы вирустық ауруларының диагностикасы және диагностикалық, вакцина құралдарын әзірлеу бағыттарын қамтиды.

– Қытайға келгеніме 2 жарым ай болды. Әзірге курс оқып жатқандықтан ғылыми еңбек жазып жүрген жоқпын. Мүмкін келесі семестрде жетекшіммен бірге таңдайтын шығармыз. Харбиндегі менен өзге шетелдік студенттердің көбі Африка мен Пәкістаннан келген. Мен ғана Қазақстандық студенпін, тіпті Орта Азиядан келген жалғыз студентпін. Екі елдің арасында айырмашылықтар өте көп. Мәдениет, тіл, көзқарас, тіпті әдет те әртүрлі. Оқу ерекшеліктеріне келетін болсақ, Қытайдағы оқу интенсивті, жүйелі және тереңдетілген. Қазақстанда докторантурада оқыған жоқпын, сондықтан салыстырып отырған дұрыс емес болар деп ойлаймын. Маман болып қалыптасу үшін бакалавр «фундамент» дер едім, ал ғылымда өзін қалыптастырғысы келетін адам үшін магистратура ғылымға кіріспе, ал докторантура ғылымның негізгі бөлімі дер едім. Жалпы академия ғалымды қалыпқа келтіретін, қалыптастыратын жер. Уақыт өткен сайын адамның мансапқа деген көзқарасы өзгеріп тұрады екен. Мен де оқуға түскенде піл секілді экзотикалық жануар емдеймін деп ойлайтынмын. Кейін тағам және биологиялық қауіпсіздік саласына бұрылдым. Алайда Дания елінде алған фермадағы тәжірибем бұл жолдың маған арналмағанын көрсетті. Бірақ Эстониядағы оқуым сол таңдауыма қайта ой салғандай болды. Қысқасы бір істің ұнап не ұнамайтынын білу үшін алдымен сол салада азда болса еңбек етіп көруің керек. Бірақ бір ғана біліммен шектеліп қалмау қажет. Өз тәжірибемнен айтар болсам, ғылым жолымда әр саладан аздап тәжірибе алдым. Жас кезімде білімім жетпейді деп талай рет клиника есігінен кері бұрылған едім. Содан кейін карантин уақытында батылданып алты ай тегін жұмыс істеп жүріп, мансабымды солай бастадым. Уақыт өте келе жақсы маман болу кітапқа жабысумен немесе тек тәжірибемен келмейтінін түсіндім. Кәсіби өсу – оқудан басталып, тәжірибемен жалғасып, қайта оқуға ұласатын тоқтаусыз процесс. Ақпаратты үнемі сүзгіден өткізіп, қажет болса бұрынғы білгеніңді қайта қарап, жаңадан үйрену қажет. Қателесуден қорықпау керек, себебі үйрену қателіктен басталады, – деп сөзін түйіндеді ол.

Бағлан Нұрланқызы докторонтурадан кейін «Нақты осыны жасап тастаймын» деп өз-өзіне уәде етуге әлі ерте екенін айтады. Алдағысын уақыт көрсетеді. Десе де алған білімінің адамзатқа пайдалы болғанын қалайды. Жасаған ғылыми жобаларын да өндірісте қолдануға енгізгісі келеді. Ең бастысы Қазақстанның ғылыми әлеуетін көтеруді армандайды.

Ақтоты ЖАҢАБАЙ