Бүкілодақтық Орталық атқару комитетінің 1930 жылғы 17 желтоқсандағы қаулысымен округтік басқару жүйелері жойылып, Қазақстанда әкімшілік-аумақтық бөлініске негізделген 6 облыс құрылды. Талас ауданы Оңтүстік Қазақстан облысының құрамына кірді.

КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1939 жылғы 14 қазандағы жарлығымен Жамбыл облысы құрылып, 6 ауданның бірі ретінде Талас ауданы облысқа қосылды. Алматы облысынан Красногор, Қордай, Шу аудандары берілді.

Ежелден Талас ауданы мал өсіруге қолайлы өңір саналады. 1928 жылы Талас ауданында 1 миллионнан аса мал болса, Шу ауданында – 496 431, ал 1939 жылы Сарысу ауданында 840 мыңнан аса, Талас ауданында – 92 711, Шу ауданында 73 510 бас мал болды. Талас ауданының Үшарал қаракөл совхозында 1932 жылы 800 түйе түлігі өсірілсе, 1938 жылы мұнда бірде-бір түйе қалмады. Қазақ даласында болған жұттан, аштықтан ірі қара малы түгелдей түгесілді десе де болғандай. Жаңадан ашылған облыстың алдында мал басын көбейту міндеті тұрды. Мәселен Талас, Сарысу, Шу аудандарында алдағы 3-4 жылдың көлемінде мал басын 3 миллионға дейін көбейту міндеті қойылды.

Мал басын көбейткеннен кейін жемшөбін де молынан дайындау керек. Талас ауданында техникалық дақылдарды өсіру арқылы мал азығын дайындау қолға алынды. Астық орта есеппен гектарына 3-3,5 центнерден айналды. Мақта мен тары дақылының түсімі көңіл көншітпейді. Сондықтан 1940 жылы су тапшылығының алдын алу мақсатында Аса-Ақкөл каналының жұмысы жедел жүргізілді.

1944 жылдың күз айында Аса-Талас каналының құрылысы аяқталды. Каналдың ұзындығы 25 шақырымды құрады. Канал салынып біткенде Жамбыл, Свердлов, Талас аудандары колхоздарының көптеген егістік жерлері суландырылатын еді. Сондықтан құрылыс барысында Талас ауданының колхозшылары аянбай еңбек етті. Орта есеппен әрбір адам күн сайын 6-7 текше метр жер қазды. Норма бойынша әрбір адам күніне 3 текше метр жер қазуы тиіс еді. Аса-Талас каналын қазудағы жанқиярлық еңбегі үшін Талас ауданының құрылысшыларына ауыспалы «Қызыл ту» берілді.

1940 жылдың мамыр айында өткен облыстық партия комитетінің екінші пленумында облыс аумағында сушаруашылығы құрылыстарын жүргізу мәселесі қаралды. Жиында баяндама жасаған Талас сушаруашылығы басқармасының бастығы П.Қыдыралиев бұл мәселеге егжей-тегжейлі тоқталған. Талас ауданында Қызыл-Әуіт және Ақтөбе суқоймаларының көлемін ұлғайту, Көктал өзенінен келетін Шүкірәуіт суқоймасын салу, Көктал өзенінен жазыққа шығатын аймақтың бойын игеру, Билікөл-Ақкөл аралығында Ақшолақ арығын қазу, Талас өзені суынан Жәдік суқоймасын салу жұмыстары қолға алынатын болды. Осы құрылыстарды жүргізу есебінен Талас ауданы 940 гектар жерді игеру мақсатын қойды.

1940 жылы жазда Талас аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы Ағзам Мұхамедшәкіров қызметінен босап, орнына Көктерек аудандық атқару комитетінің төрағасы А.Бабаханов келді. Алайда Бабахановтың да қызметтік ғұмыры ұзаққа созылмады. Сөйтіп, Талас аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы болып 1941 жылы Алматы облысының тумасы Шортанбай Жайлыбеков тағайындалды, аудандық атқару комитетінің төрағасы болып Әбдіқаш Қонақбаев келді. Жалпы Талас өңірінің Ұлы Отан соғысы жылдарындағы тыныс-тіршілігі аталған тұлғалардың есімімен тығыз байланыста болды.

1940 жылы қарамағындағы малдың санын көбейтуге күш салған таластықтарға 1941 жылдан бастап егін егу жоспары берілді. Бастапқыда тары, бидай өсірген шаруашылықтар енді қызылша, темекі, жүгері дақылдарын егуге дағдылана бастады. Жалпы қызылша дақылы суды көп керек ететіндіктен Талас ауданында өсіру қып-қызыл бейнет болды. Бірақ үкіметтің жоспарын орындау – міндет. Соғыс жылдары 700-1200 гектар аралығында қызылша егілгенімен өнім көлемі көңіл көншітерліктей болмады. Есесіне малшаруашылығынан мол өнім алуға күш салынды. Талас өңірі соғыс жылдарында ет, сүт, жүн жоспарын орындауда үнемі алда болып, Қызыл Армияның қорына жоспардан тыс өткізе білді.

Шаруасын енді-енді қолға алып келе жатқан жаңа облысқа 1941 жылы Ұлы Отан соғысының басталып кетуі өте қиын болды. Ер-азаматтар соғысқа аттанып, бар ауыртпалық қарттар мен әйелдерге түсті.  

Бұл жылдары Қаратау фосфор тау-кен химия комбинатының құрылысын жүргізу қолға алынды. 1942 жылдары Жамбыл Шолақтау теміржол құрылысын салу жұмыстары басталып, 1946 жылы пайдалануға берілді. Жол салуға Талас ауданының еңбекшілері жұмылдырылды. Бір ауданда ауылшаруашылығымен қатар өнеркәсіп аймағының ашылуы таластықтарға оңай жүк емес еді.

КСРО-ның құрметті теміржолшысы, Жамбыл-Шолақтау теміржолының құрылысына қатысушы Оспан Баймұханбетов өз естелігінде:

«1941 жылы тамыз айында КСРО қатынас жолдар халық комиссарының 11 шілдедегі №839 бұйрығына сәйкес Жамбыл-Шолақтау теміржол құрылысын салу басталды. Жамбылға келісімен әскери комиссариат арқылы 350 солдат алып, жұмысшы батальонын құрдық. Теміржол құрылысын бірден бастап кетуге негізгі жабдықтар, күш-көлік, жұмысшы күші жетіспейді. Жұмысшыларды жан-жақтан ұйымдастыру ісіне Жамбыл облыстық партия комитеті үлкен көмек көрсетті.

Ол кезде бүгінгі Қаратау қаласының орнында қамыс басқан қалың батпақ, лайсаң жылға болатын. Бірақ адамдар бұл жерде қала орнайтынына сенді. Біз теміржолды салып жаттық. Онымен жуық арада фосфорит кенін таситын болады. Ал басқа адамдар комбинат салып, екі құрылыс жарыса жүріп жатты. Бір күнде шойынжолды 900 метрден 1 километрге дейін төсеп жүрдік. Жұмыс таң бозынан қас қайрағанша созылатын. Үзіліс аралығында газеттер оқып, майданның соңғы жаңалықтарын тыңдадық», – дейді.

«Бәрі де майдан үшін, бәрі де жеңіс үшін!» деген ұранға бүкіл халық жұмылдырылды. Облыста танк колоннасы мен авиаэскадрилья жасау үшін қаражат жинау ұйымдастырылды. Талас ауданы 1,7 миллион рубль жинап берді. Облыс бойынша 1943 жылы 8 760 шолақ тон, 8700 пима, 2 971 жүннен тоқылған қолғап, 8 900 шұлық жиналып, әскерилерге жөнетілді. Облыстық комсомол комитетінің хатшысы Шарипа Таева жетекшілік еткен облыс делегациясы майдан даласына 47,5 тонна ұн, 24 тонна жарма, 10 тонна күріш, 11 тонна қант, 45 тонна ет, 12 тонна сары май, 1 тонна пияз, 2,5 тонна тұздалған қияр 3,5 тонна кептірілген жеміс, 40 мың литр спирт және басқа азық-түлік алып барды. Осы көмектің едәуір бөлігін Талас халқы жинап, майданға жөнелтті.

1941 жылы соғыс басталғаннан-ақ Жамбыл облысында екі бірдей атты әскери дивизия жасақталды. 21 қараша күні еңбекшілер депутаттары облыстық кеңесінің атқару комитеті мен облыстық партия комитеті бюросының қаулысы негізінде Жамбыл облысында 105-дербес ұлттық атты әскер дивизиясын жасақтау туралы шешім қабылданды. Талас ауданынан 70-тен аса өрімдей жас жігіт дивизияға алынды. 1942 жылы 25 шілде күні 14 эшалонға тиелген атты әскер дивизиясының соңғы эшалоны майдан даласына аттанды.

Ұлы Отан соғысы жылдары екі таластық азамат Саду Шәкіров пен Амантай Дәулетбеков майдандағы ерліктері үшін Кеңес Одағының Батыры атанды. «Майтөбе» колхозының колхозшысы А.Дәулетбеков Дон мен Волга өзендері аралығындағы соғыстарға қатысты. Ал Саду Шәкіров «Сардара» колхозының ұланы еді. 1942 жылы Кеңес армиясы қатарына алынды. Ауылдас құрбылары Данбай Дәуов, Қамзабек Тілеубаевпен соғысқа бірге аттанды. Саду Шәкіров Днепрден өту кезінде көзге түсті. Сол ерлігі үшін Кеңес Одағының Батыры атанды.

КСРО Жоғарғы Кеңесі Президумының Жарлығымен 1945 жылы 1 ақпанда «I дәрежелі Отан соғысы» орденімен Талас аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы Шортанбай Жәйлібеков, аудандық еңбекшілер депутаттары кеңесі атқару комитетінің төрағасы Әбікеш Қонақбаев «II дәрежелі Отан соғысы» орденімен наградталған еді. Бұл қиын-қыстау заманда ел-жұртты басқарып, үлкен істерге ұйымдастыра білген қос азаматқа берілген баға еді.

1941-1944 жылдары ауданға басшылық еткен Шортанбай Жәйлібеков 1945 жылы істі болып, қызметінен босатылды. Алайда Ұлы Отан соғысы жылдарында Талас ауданының халқы осы азаматтың бастауымен толайым табыстарға қол жеткізді. Оны ұмытуға болмайды.

Кеңестік қаржы одағының ұйғаруы бойынша 1942 жылдың 25 шілдесінен бастап ақшалай, заттай лотореялар өткізіле бастады. Бұл лотореядан түскен бүкіл кіріс еліміздің қорғаныс қуатын нығайта түсуі, соғысқа байланысты шараларды қаржыландыру үшін жұмсалады деп айтылды. Облыс еңбекшілері Отан қорғауда маңызы бар бұл жұмысқа жұмылдырылды. Ақшалай, заттай лотореяға жазылмаған бірде-бір жұмысшы, қызметші, колхозшы болмауы керек. Партияның саясаты солай еді. Оған қарсы шығу Отанға опасыздық жасағанмен теңелді. Бұл ақшалай, заттай лоторея ойындары соғыс біткенше дүркін-дүркін өткізіліп, тіпті соғыс аяқталған соң да соғыста қираған қалаларды қалпына келтіру жұмыстары үшін деп өткізілді. Партия соғыста әбден титықтаған халықтың ауыр еңбектен табатын мардымсыз жалақысынан ебін тауып алып отырды.

Қызу науқанның алғашқы күндері-ақ Талас ауданы, Қызыл-Әуіт ауылдық кеңесінің қарамағындағы төрт колхоздың мүшелері бір күнде 13 500 ақшалай, заттай лоторея билетіне жазылып, оны қолма-қол төледі. Оның ішінде Ленин атындағы колхоздан – 5 300, Комсомол колхозынан – 3 720, Ақтөбе колхозынан 3 080 сом жиналды. Сондай-ақ Қызыл Октябрь колхозының мүшелері жиналыс кезінде 7 340 сомның билетіне жазылды. Ақкөл колхозының колхозшылары – 4 300, Сталин атындағы колхоздың колхозшылары 3 500 сомның лоторея билетін алуға келісті.

Аудан колхозшылары Қызыл Армияның астық қорын молайтуға да кірісті. 26 шілдеге дейін колхоздар бұл қорға 401 центнер астық тапсырды. Мұның 42 центнерін Қызыл октябрь, 76 центнерін Айнакөл, 30-дан аса центнерін Ленин атындағы колхоз берді.

Бірінші тамызға дейін облыс көлемінде дәнді егіннің 55,6 пайызы орылды. Талас ауданында бұл көрсеткіш 86,3 пайыз болып, облыста осы көрсеткішті көрсетті.

Талас аудандық комитеті 1942 жылы аймақта кадрлар әзірлеудің жоспарын бекітті. Ол бойынша 25 комбайнер, 69 тракторшы және өндірістен қол үзбестен 73 әйел қауымы ауылшаруашылығы жұмыстарының квалификациясын үйренуге, аудан орталығынан колхозшылардың есепшілерін дайындайтын 50 кісілік курс ашылды.

Облыста бірінші болып 8 тамызға дейін Талас ауданы колхоздары астық ору науқанын аяқтады. Егін ору өткен жылғыдан 10 күн бұрын аяқталды. Ленин атындағы колхоз (төрағасы Дәулетбаев) егін оруды 13 күнде, Қызыл октябрь колхозы (төрағасы Жұмабеков), сол сияқты Ақшұқыр, Молотов атындағы колхоздарда егін жинау ысырапсыз және мезгілінде өткізді.

Айнакөл колхозы мемлекет алдындағы барлық міндеттемелерін орындап шықты. Олар мемлекетке 672 центнер астық, 11 тоннадан аса ет, 1 294 келі жүн, 244 келі май, 588 келі ірімшік, 7 507 дана жұмыртқа тапсырды. Колхоз мемлекетке шөп тапсыру жоспарын да орындады.

Талас ауданының колхоздары тамыздың соңғы 5 күндігінде мемлекетке астық тапсыруды жеделдетті. 1 қыркүйекке дейін мемлекетке міндетті астық тапсыру жоспарымен МТС-ке заттай ақы үшін 660 центнер астық тапсырылды. 9 173 гектар астық бастырылып, 690 гектар тары орылды. 3 000 гектар күздік бидай егіліп, Қызыл армия қорына астық тапсыру жоспары 100 пайыз орындалды. Сөйтіп, 1942 жылдың науқанында аудан еңбекшілері облыста оза шапты.

1942 жылдың қазан айында Жамбыл облысының еңбекшілері майданға 13 вагон мерекелік сыйлықтар жөнелтті. Оның ішінде 2 вагон шұжық, 1 вагон еңбекшілердің жеке және ұжым болып жіберген сыйлықтары бар. Қаланың кәсіпорындары, мекеме ұйымдарының ұжымдары 900 литр вино және спирт, 500 келі конфет, 3 тонна өзге де азық-түлік заттары бар. Облыс еңбекшілері тарапынан 113 тонна астық, 45 тонна ет, 13 тонна қант, 45 тонна картоп, 2 тонна күріш, 27 тонна жеміс, 15 тонна пияз, 16 тонна тары, 2 тонна май тарту етті. Осы сыйлықтардың елеулі бөлігі Талас ауданының еншісіне тиеді.

Қиындықтарға қарамастан ауданда Қаратау химия комбинатының құрылысы жүріп жатты. Партия мен үкімет «Қаратау комбинатының құрылысын 1944 жылы, ал Шолақтау-Жамбыл теміржолының құрылысын 1944 жылдың басында бітірсін» деген қаулы қабылдаған болатын. Бірақ тұтқиылдан басталған соғыс бұған мұрша бермеді. Құрылыс 1945 жылға дейін созылатын болды. Мұнда 1942 жылға дейін 3 миллион сомның жұмысы атқарылды. Кейін 18 машина ағаш, темір және өзге де құрылыс материалдары беріліп, құрылысты жүргізуге тура келді. 2,5 айда 1 миллион 842 мың сомның жұмысы атқарылды. Жұмысшылар жинау, оларды өндірістің жұмысына баулу зор қиындықтар әкелді. Теміржол қатынасында мамандардың тапшылығы жұмысқа қолбайлау болды.

1944 жылы Талас аудандық комитеті мен аудандық кеңес аткомының ұсынуы бойынша мемлекетке астық тапсыру жоспарын мерзімінен бұрын және жоспардан артық орындаған мына колхоздар облыстық Құрмет тақтасына жазылды.

Талас ауданынан:

Үшарал колхозы (төрағасы Ахметов, партия ұйымының хатшысы Қаражанов) Қызыл армия қорына 2,135 пұт астық тапсырды.

Қызыларық колхозы (төрағасы Мекебаев, партия ұйымының хатшысы Қансұлу Исабекова) жоспардан тыс 396 пұт астық тапсырды.

Сталин атындағы колхоз (төрағасы Төлеушов, партия ұйымының хатшысы Таупеева) 335 пұт астық тапсырды.

Көктөбе колхозы (төрағасы Сабденов, партия ұйымының хатшысы Наурызбаев) 372 пұт астық тапсырды.

Ерназар колхозы (төрағасы Абдуллаев, партия ұйымының хатшысы Шыбықбаев) 335 пұт астық тапсырды.

Қызылжар колхозы (төрағасы Әрін Дайрабаев, партия ұйымының хатшысы Дүзбаев) 335 пұт астық тапсырды.

Крупская атындағы колхоз (төрағасы Еспенбетов, партия ұйымының хатшысы  Абдуллаев) 274 пұт астық тапсырды.

1943 жылы кеңес жауынгерлері жаппай шабуылға шығып, жау әскерін шегіндіре бастады. Бұл халыққа ерекше серпін берді. Колхоз құрылысы бұрынғыдан да нығая түсті, аудан еңбекшілері 1942 жылға қарағанда 1943 жылы егіс көлемін арттырып, мал басын көбейтуге міндеттеме алды. Оған қоса Қазақстан колхозы танк коллонасымен Советтік Қазақстан авиаэскадрильясын жасақтауға, мемлекеттік соғыс заемына жазылу науқанына жұмылдырылды.

Аудан колхозшыларынан 5 012 колхозшы қол қойып, 48 колхоз, 2 МТС, 1 совхоз және 95 егіс бригадасы, 114 ферма социалистік жарысқа қосылған еді. Үгіт-насихат жұмыстарының күшті жүргізілуінен, аудандық партия комитетінің бел шешпей еңбек етуінен жылды зор жетістіктермен қорытындылады. Аудан бойынша 1942 жылмен салыстырғанда осы жылы қой мен ешкі саны 35,8 пайызға, жылқы – 24,8 пайыз, сиыр 27,4 пайызға өсті. Нәтижесінде қой мен ешкі саны – 97 000, ірі қара – 10 780, жылқы – 3 630, түйе – 385, шошқа – 450, құс – 3 873, қоян 8 800-ге жетті. Малшаруашылығын өркендетудегі жетістіктері үшін аудан облыстық атқару комитеті мен КҚ/б/П облыстық комитетінің ауыспалы «Қызыл туы» мен бірінші сыйлығын алды. Осыған қоса мемлекетке ет тапсыру жоспары 5 743 центнерден орындалғаны 6 335 центнерге жетіп, жоспар 101 пайызға орындалды. Қызыл армияға жауынгерлер үшін сыйлыққа 150 центнер ет, 2 128 келі май жіберілді.

Бұл жетістіктер аудандағы жұмыстың тиянақты атқарылғандығын көрсетеді. Мәселен, аудан еңбекшілері қысқы мал азығын дайындау жоспарын 105,4 пайызға жеткізген еді. Мал азығын мол жинап, қысқы қоралардың жақсы жабдықталғаны үшін ауданның 48 колхозы аттестация алды. Осы көрнекті табысқа Үшарал колхозы үлкен үлес қосты. Саду Шәкіров атындағы колхоз барлық салада үздік нәтижелер көрсетті. Мемлекеттік тапсырманы еттен 114 пайыз, майдан 100 пайыз, ірімшіктен 140 пайыз, жұмыртқадан 212 пайыз орындағаны үшін колхоз бастығы Нұралы Әжікеев бірінші сыйлық алды. Кеңестөбе колхозы малшаруашылығындағы жетістіктері үшін аудан бойынша бірінші болып аттестация алды. Мемлекетке тапсырған өнімдерін артығымен орындады. Жаңа күш колхозының қой фермасының бастығы Қоңыратбаев 100 саулықтан 125 қозы, 100 ешкіден 149 лақ алып, шығынсыз өсірді. Соның нәтижесінде қой-ешкі жоспары 101,8 пайыз болып орындалды. Чкалов атындағы колхоздың жылқы фермасының бастығы Қартабай Атшабаров 71 биеден 71 құлын алып, аман өсірді. Қартабай қария осы еңбегі үшін Қазақстан жоғарғы кеңесінің грамотасын және облыстық атқару комитеті мен ҚК/б/П облыстық комитетінің бірінші сыйлығын алды.

Бостандық колхозының қойшысы Бабай Оспанов 500 саулықтан 630 қозы алып, 100 саулыққа 130 қозыдан өсірді. Бозарық колхозының қойшысы Сәкен Бейсенбаев 100 саулыққа 123 қозыдан алды. Қызыларық колхозының сиыршысы Қырықбай Қасымбеков 60 сиырдан 60 бұзау алып, аман өсірді. Кеңес колхозының бұзаушысы Мырзахмет Түйелібаев өзіне бекітілген 64 бұзауды шығынсыз өсірді.

Кеңестөбе колхозының түйешісі Тұтқышбай Әйсейітов 5 іңгеннен 5 бота, Амангелді колхозының түйешісі Аманқара Тұтқышбаев өткен жылы 11 іңгеннен 11 бота алса, 1943 жылы 4 іңгеннен 4 бота алып, шығынсыз өсірді. Қызылжар колхозының сауыншысы Балатай Сапарбаева әр сиырдан 9 литр сүт сауып, 1 050 литр етіп артығымен орындады. Үшарал қаракөл қой совхозының №1 фермасының қойшысы Нұсқабай Жантаев өзіне бекітілген 766 саулықтан 896 қозы алып, аман сақтады. Сүт сауу жоспарын 150,5 пайызға орындады. Шаруашылық колхозының мүшесі Орал Макеева өзіне бекітілген 13 сиырдан 13 бұзау алып, шығынсыз өсірді.

Жоғарыда көрсетілген жақсы нәтижелерге көлеңке түсірген шаруашылықтар да болды. Бостандық, Ерназар, Қараой ауыл кеңестері мал өсірудің мемлекеттік жоспарының бір түрін де орындай алмады.

Ерназар ауылы бойынша қой мен ешкіден 93,5 пайыз, сиырдан 95,3 пайыз, жылқы 95,1 пайыз ғана орындалды. Әсіресе Ерназар колхозы қой-ешкіден 85 пайыз, жылқы – 88 пайыз, сиырдан 87 пайыз ғана орындады. Бұл колхозда жыл бойына қой-ешкіден 596 бас, сиырдан 41 бас, жылқыдан 14 бас өлген, оның ішінде төлден 128 қозы-лақ өлген. 20 бас сиыр, 60 бас қой-ешкі, биеден 14 қысыр қалған, 6 бие іш тастаған.

Өрнек колхозы қой мен ешкіден 84,5 пайыз, сиырдан 62 пайыз, жылқыдан 78 пайыз ғана орындады. Бұл колхозда жыл бойына қой-ешкіден 534 бас, 65 бас сиыр, 7 бас жылқы өлген. Мұның ішінде 175 бас қозы-лақ, 5 бас бұзау бар. Қой-ешкіден 199 бас, 19 бас сиыр, 5 бас бие қысыр қалды 9 басы іш тастаған. Осының салдарынан 100 бастан 55 қозыдан, 57 лақтан, 12 құлын, 62 бұзаудан алған.

Қоғамдық малды талан-таражға себепсіз түсіру фактілері орын алды. Ақкөл колхозынан 12 бас, Қызыл октябрь колхозынан 23 бас, Ерназар колхозынан 1 бас, Айнакөл колхозынан 14 бас малды мал дәрігерлеріне көрсетпей, өздеріне ет керек болғандықтан жоқты сылтау етіп орынсыз сойған.

Қызыл таң колхозы – 14, Қызылжар колхозы – 19, Кеңес колхозы – 11, Айнакөл колхозы – 15, Қызыл жалау колхозы 10 бас қой-ешкіні ішкі қажеттілікті сылтауратып базарларға сатқан.

Аудан бойынша 4 764 бас қой-ешкі, 489 бас сиыр айырбасталғандықтан ферма малдарының саны кеміді. Тамды колхозының төрағасы Жұмағұлов сол колхоздың тұрғыны Қожахметовке колхоздың бір жарамды биесін, бір жорға тайды, бір құнан өгізді жарамсыз ауру малға айырбастаған. Ауданда малдың бірнеше түрінен 7 040 бас мал өлген. Бұның басты себебі түрлі індеттерге ұшыраса, малдәрігерлік талаптардың өз дәрежесінде болмағанына байланысты орын алды.

Мал дәрігері Беккер және Филоленко Қарашат колхозында өлген 12 бас қойды 13 қой етіп акт жасап, бір қойды сол колхозда 4 күн жатып тамақ еткен. Учаскелік ветфельдшер Жансейітовтің сыртынан Жалтөбенің бұрынғы төрағасы Бозымбаев 6 қойға өлді деп өтірік акт жасап, сыртынан қол қойған. Бұл жайлы Жансейітов өзі де қуаттады. «Қолды өзім қойдым» деп қылмысты жасырды. Бұл сықылды өрескел жағдайлар басқа да учаскелерде кездесті.

Қиындықтарға қарамастан аудан еңбекшілері 1942 жылға қарағанда 1943 жылы егістен жоспардағы 8 000 гектарды 8 861 гектар етіп асыра орындады. Дәнді егісті 10 жұмыс күні ішінде, техникалық егістерден 700 гектар қант қызылшасы мен 1 500 гектар мақтаны 6 жұмыс күн ішінде аяқтады.

Ауданда 36 колхоз 1 500 гектар күздік айдауға міндеттеме алған еді. Колхоздар 2 632 гектар жерді дайындап, жоспарды 105 пайызға артығымен орындап шықты. Міндеттеме бойынша пар жырту жоспары 2 500 гектардан 1 787 гектарға орындалып, 71,5 пайыз болды. 700 гектар қант қызылшасын қазып, мемлекетке өткізу жұмысы 25 қазанда аяқталды. 1 500 гектар мақтаны теру және өткізу уақытында орындалды. Аудан колхозшыларының мемлекетке астық өткізуі 100 пайызға орындалды. Оның ішінде міндетті астық – 95 пайыз, Қызыл армия қорына – 924 пайыз, МТС-ке заттай ақы 155 пайыз болды.

Үшарал ауылы егіс өнімін жинап-теруде ұйымшылдық танытты. Астық науқанын ауданда тұңғыш болып аяқтап, 135 центнерден артық астық тапсырды. Осы сияқты Ленин, Чкалов атындағы колхоздар да астық науқанын мерзімінде аяқтады. Чкалов колхозының 16 жасар колхозшысы, комсомол мүшесі Мұстафа Қонысбаев қол орақпен 10 сотық бидай ору орнына 40 сотықтан орды. Ворошилов атындағы колхозда Ақкөл МТС комбайншысы Момбеков, Ордақұлов комбайнмен 90 гектар бидай орудың орнына 210 гектар бидай орып, нормасын 210 пайызға орындаған. Сонымен қатар 200 келі жанармайды үнемдеді. Айнакөл колхозының звеношысы Ақшакөл Жарықбасова 11 гектар қызылшаны уақытылы қазып алды. Сол сияқты Өрнек колхозының колхозшысы Күмісай Елменова өзіне бекітілген 11 гектар қызылшаны уақытылы қазып алып, жақсы өнім алды.

Бірақ кейбір бастауыш партия комсомол ұйымдарының басшылары мемлекеттік жоспардың орындалуына немқұрайды қарады. Егіс өнімін арттыруға керекті мүмкіншілікті пайдалана алмады. Осылардың кесірінен колхоздарда агротехникалық шаралардың бұзылуына жол берілді. Нәтижесінде дәнді егістің гектарына тиісті белгіленген өнімнің орта есеппен үштен бірінде ғана өнім алынды. Комсомол колхозы 250 гектар дәнді егіс еккен еді. 90 гектар күздіктің 14 гектары ғана бұрын айдалған зиябқа себілген, қалғаны сапасыз егілген. Осының салдарынан 90 гектар күздіктен 77 келі ғана өнім алды. Ақшұқыр 150 гектар бидай-арпаны 7 жұмыс күні ішінде егіп болудың орнына бұл жұмыс көпке созылды. 47 гектар егіс кеш себілді. Қалғаны сапасыз егілген. 16 гектар жүгеріні құрғақ жерге септі. Соның салдарынан дәнді егістің гектарына 1,63 центнер ғана өнім алды. Бұл колхоздың басшылары үкімет алдында қылмысты болып, мемлекет алдындағы астық тапсыру міндеттемесімен берешек 360 центнер астықтан құтыла алмады.

Комбайндар мен тракторлардың сапасыз ремонты салдарынан Аккөл МТС комбайны егістікті ору жоспарында сапасыз жұмыс атқарды.

1945 жылы күзде облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы М.Ткаченконың облыстық «Сталиндік жол» газетінде мақаласы жарық көрді. Бұл оның Жамбыл облысындағы қызметінің соңғы күндері болатын. «Облыс еңбеккерлері астық жинау науқанын абыроймен орындады. Астық тапсыру жоспары 102,7 пайыз жоспарын орындады. Өткен жылғыдан 763 мың пұт астықты артық тапсырды. Қызыл армияның қорына «Талас ауданының Бозарық колхозы 50 пұт астық тапсырды» делінген. Бұл аудан үшін үлкен баға еді.

1945 жыл жаңа жетістіктермен басталды. Кеңес әскері Германия жеріне кірді. Халық жаудың жеңілетініне сенді. Жұмысқа деген құлшыныстың арқасында халық партия мен үкімет берген тапсырмаларды уақытылы орындауға кірісті. 4 жылға созылған қанды қырғын аяқталып, Ұлы Жеңістің қуанышты хабары келіп жетті. Соғыс жылдары тылдағы халықтың жағдайы осылай болды. Олар жеңісті жақындатудан аянып қалмады. Өздері ашқұрсақ жүріп, аузындағысын жырып майдан өтіндегі жауынгерлерге берді. Олар тоңып қалмасын деп түнгі майшамның жарығымен қолғап, шұлық, күртеше тікті. Халықтың осынау орасан тірлігінің арқасында Кеңес әскері жер бетіндегі халықты фашист басқыншыларының құлдығынан сақтап қалды.Осы ұлы еңбектің тарих қойнауына кеткен шежіресінде Жамбыл өңірінің, оның ішінде еңбеккеш Талас ауданы халқының да өзіндік үлесі бар екендігін көрсетеді.

1948 жылы Таластың еңбекқор азаматтары еңбектегі ерліктері үшін Социалистік Еңбек Ері атанды. Мұнда олардың саны (Қызыл октябрь, Крупская колхоздарын қосқанда) 60 адамға жетті. Олардың арасында Қартабай Атшабаров, Тұрсынбай Тәттібаев, Байгелді Кейкиев, Нағашыбек Арапов, Байқошқар Мүсіралиев, Әбдір Сағынтаев, Жаманғара Аманбаев, Науат Егембердиева, Рысқұлбек Тұрғынбаев, А.Тұтқышбаев, М.Ташкенбаев, А.Тлепов, А.Бижанов сынды еңбектің ерен торылары болды.

Талас өңірі – Қазақстандағы Еңбек Ері көп шыққан аудан ретінде танылды. Бұл еңбек соғыс жылдарындағы халықтың жанпида еңбектері үшін берілген орынды баға еді.

Әділбек БАҚҚАРАҰЛЫ,

облыстық мемлекеттік

архивтің архивисі,

Талас ауданы