XX ғасырдың соңына таман ғана халықаралық қауымдастық нашақорлықты әлемдік медициналық мәселе ретінде қарастыра бастады, оған ерекше назар аудару қажеттігін мойындады. Қазіргі таңда да бұл мәселе ешкімді бейжай қалдырмайды, бүгінде әр адам оны өз түсінігі, тәжірибесі мен өмірлік тәжірибесіне сәйкес бағалайды.

Көбінесе психоактивті заттарды тұтынушылар өздерінің айналасындағыларды да тәуелділікке тартатын тұйық шеңберге түседі. Мұндай адам терең тәуелділікке кірген сайын, оның мінез-құлқы тек нашақорлыққа қызмет етеді, моральдық критерийлер азаяды. Адам өз бойындағы тәрбиені, қалыптасқан құндылықтарды біртіндеп жоғалтады.

Нашақорлықтың дамуы қолданылатын психоактивті затқа байланысты әртүрлі клиникалық көріністерге ие болуы мүмкін, бірақ бәріне тән бір нәрсе – тәуелділіктің қалыптасуы. Тұрақты психоактивті затты қабылдау ағзада физиологиялық өзгерістер тудырады. Бастапқыда организмге психоактивті затты қабылдау оңай көрінеді, бірақ уақыт өте келе дозаны көбейту қажеттілігі туындайды. Бұл тәуелділіктің қалыптасуын білдіреді.

Психикалық тәуелділік аурудың бастапқы кезеңінде дамып, адам үнемі психоактивті заттар туралы ойлайды. Адам психоактивті затқа қатысты барлық нәрсені шамадан тыс оң бағалайды, ал оған кедергі келтіретін нәрселерді теріс бағалайды. Физикалық тәуелділік жаңадан күшті қызығушылық пайда болған жағдайда немесе психоактивті заттан оқшау болған жағдайда уақытша төмендеуі мүмкін. Бірақ жағымсыз жағдайлар немесе психоактивті заттармен байланысты адамдар мен орындарды табу психикалық тартылуды күшейтеді.

Физикалық тәуелділік – тереңірек кезең, онда психоактивті зат организмнің химиялық құрамына еніп, ағзаның биологиялық және химиялық тепе-теңдігін сақтауы үшін қажет болады. Физикалық тәуелділік қалыптасқаннан кейін, психоактивті заттың болмауы абстиненттік синдромды тудырады. Адам ашушаң, нервозды, зейін шоғырландыра алмайды. Ол ешқандай жұмысты орындай алмай, тек бір ғана ойға – кез келген жолмен психоактивті затты алу ойына шоғырланады. Көп жағдайда бұл жағдай адам үшін тамақтан да маңыздырақ болады.

Осыдан шығатын қорытынды: нашақорлықты емдеудің тиімді әдістері медициналық, психологиялық және әлеуметтік тәсілдерді біріктірген кешенді амалдарды талап етеді. Емдеудің мақсаты – ағзадағы токсикалық әсерді жою, тәуелділікпен күресу және науқасты қоғамға қайта бейімдеу. Қаншалықты ертерек көмекке жүгінсе, соғұрлым емдеу жеңіл және тиімді болады.

Қазіргі таңда Жамбыл облысында психикалық денсаулық саласында мамандандырылған медициналық көмек облыстық психикалық денсаулық орталығы арқылы көрсетіледі. Орталықта амбулаторлық және стационарлық бөлімдер бар. Амбулаторлық қабылдауды психиатр-наркологтар жүргізеді. Стационарда психикалық және мінез-құлық бұзылыстары бар, психоактивті заттарды қолдану салдарынан зардап шеккен пациенттер емделеді. Емдеу ерікті негізде немесе сот шешімі бойынша міндетті түрде жүргізіледі. Орталықтың миссиясы – психикалық денсаулық саласында халыққа қолжетімді және сапалы көмек көрсету, науқастарға физикалық және психикалық тәуелділіктен арылуға, қоғамға қайта бейімделуге мүмкіндік беру.

Нашақорлықтың әлеуметтік салдары да ерекше ауыр. Бұл тек жеке адамның өмірін ғана бұзбай, отбасы мен достарға, жұмысқа және экономикалық тұрақтылыққа да кері әсерін тигізеді. Нашақорлықпен күрес тек медициналық емдеумен шектелмеуі тиіс, сонымен қатар қоғам мен мемлекеттік құрылымдардың белсенділігін, мектептер мен әлеуметтік орталықтардың ақпараттық жұмысын қажет етеді.

Алдын алу шараларының да маңызы зор. Жастарды психоактивті заттардың зияны туралы хабардар етуге, спорттық және шығармашылық бағыттағы қызығушылықтар арқылы бос уақытты тиімді пайдалануға, мектептер мен колледждерде психологиялық қолдау жүйесін дамытуға көңіл бөлу керек.

Қоғамдағы әрбір азаматтың жауапкершілігі де маңызды. Отбасы, достар және әріптестер нашақорлыққа ұшыраған адамға қолдау көрсетіп, оны дұрыс бағытқа салу жолында белсенді болуы керек. Тек бірлесе әрекет еткенде ғана нашақорлыққа қарсы тиімді күрес жүргізуге болады.

Ирина ДАНИЛЮК,

дәрігер-психиатр