Кейіпкеріміз бұл көне кәсіптің қыр-сырын өз бетінше үйреніп, уақыт өте келе нағыз қолөнер шеберіне айналған.

– Алғашында жасаған бұйымдарымды туған-туыс, көрші-қолаң, таныстарым ғана сатып алатын. Кейін ауылдағы көкпаршылардан көптеп тапсырыс түсе бастады. Кейде ұлттық өнерді бағалайтын жандарға сыйға тартатынмын.  Бертін келе әлеуметтік желілердің арқасында жұмысымды жұртқа таныстыра бастадым. Сөйтіп, еліміздің түкпір-түкпірінен тапсырыс берушілер көбейді. Осылайша ұлттық өнердің жаңғыруына өз үлесімді қосып жүрмін, – дейді Қуантай Мұсатайұлы.

Ұстаның айтуынша, ер-тоқым жасаудың да өзіндік құпиясы, әдіс-тәсілдері бар. Бабаларымыздан жеткен ерекше әдістердің бірі – ағашты асықпай қайнату. Бұл тәсіл арқылы ағаш иілгіш қасиетке ие болып, беріктігі артады екен.

Қуантай ешқандай заманауи техниканы қолданбастан ер-тоқымды өз қолымен әзірлейді. Бір ерді жасауға шамамен 3-4 ай уақыт кетеді. Егер дайын қаңқасы болса, 1,5 айда бітеді.

– Қазақта ер-тоқымның түрлері өте көп. Мәселен құсбас құранды ер, айбас ер сияқты үйсін ерлерінің үлгілері танымал. Алайда атқа ең ыңғайлысы – дұрыс шабылып, жақсы өңделген ер. Қазақы ердің басқа халықтардың ерлерінен басты айырмашылығы – жануармен толық үйлесімділігінде. Қазақы ер жылқының денесіне ыңғайланып жасалады. Мені бұл өнерге ешкім арнайы үйреткен жоқ. Барлығын өзім үйрендім. Әр жасаған бұйымымда ұлттық мәдениетке деген қызығушылығым мен қиялым көрініс табады. Жұмысқа кіріспес бұрын эскизін сызып, ою-өрнегін ойластырып, әрбір детальді мұқият жоспарлаймын. Ер жасау үшін жөке, жаңғақ, тал ағаштарын пайдаланамын. Бірақ бұл жұмыс үшін ағаштың нақты түрі емес, оның дұрыс өңделуі маңызды. Яғни, барлық ағаш мықты десек те сол ағаш дұрыс шабылып, жақсы өңделсе ғана сапалы ер шығады. Алдымен ағаш әбден кептіріледі, кейін қайнатылып жұмсартылады. Ердің қаңқасы ойылып, сіңірмен орап, үстінен түйе немесе ешкі терісімен қапталады. Соңында өңделген былғарымен екінші қабатын жабамын. Ер-тоқымның сыртына киіз бен былғары пайдаланамын. Бұрын былғарыны өзіміз өңдейтінбіз, ал қазір арнайы тапсырыспен дайын түрінде сатып аламын, – дейді шебер.

Ер-тұрман жасаудағы ең маңызды әрі ерекше кезең – әшекейлеу. Шабылған ерді әшекейлеу барысында шебер қиялына ерік беріп, мельхиор, мыс, күміс сынды металдармен өрнектейді. Зергерлік әшекейлер жасау да көп уақыт пен жоғары дәлдікті талап етеді. Металды таңдау негізінде тапсырыс берушінің қалауына байланысты. Дегенмен, көпшілігі күміс таңдап жататын көрінеді.

– Бабаларымыз «Алтын – сәндікке, күміс – тазалыққа» деп бекер айтпаған. Күмістің тазартатын қасиеті бар екенін бүгінде бәрі біледі. Ертеректе адамдар мұны өмірлік тәжірибе арқылы білген. Қазақ халқы үшін күмістің орны ерекше. Ер-тұрман мен ат әбзелдеріне тағылатын күміс әшекейлер тек сән үшін емес, иесін және атын жамандықтан қорғау үшін де қолданылған, – дейді Қуантай Мұсатайұлы.

Кейіпкеріміздің есінде ерекше сақталған жұмысы – «Абай» ері. Бір қыздың ұзатуы үшін жасаған ерді аяқтауға шебер 8 ай уақыт жұмсаған. Сондай-ақ Қуантай Мұсатайұлының жасаған ерлері Оңтүстік Корея, Түркия, Моңғолия сияқты елдерде де сұранысқа ие.

Куантай Жүнісбеков тек сапалы бұйым жасаумен ғана шектелмей, заман талабына сай трендтерді де зерттеп отырады. Ол ұлттық нақыштағы бұйымдардың сұранысқа ие болуы үшін халықтың өнерге деген талғамын, салт-дәстүрін терең түсіну маңызды деп санайды.

Әрбір өнер иесі өзінен кейін мұрагер қалдырғысы келеді. Қуантай Жүнісбеков те бұл істің жалғасын тапқанын қалайды.

– Бұрын үш шәкіртім болды. Олар бірнеше жыл бойы шор, яғни, ат әбзелдерін жасау өнерін үйреніп, бүгінде Алматыда өз шеберханаларын ашып, ұлттық өнерді дәріптеп жүр. Бұл мен үшін үлкен мақтаныш. Келешекте тағы да шәкірт тәрбиелегім келеді. Жастар өзінің ұлттық тамырын, тарихы мен ата-баба мұрасын ұмытпауы керек. Өкінішке қарай, бұл кәсіппен айналысатын жастар аз. Ер-тоқым, ат әбзелдерін жасауды үйренгісі келетіндерге қол ұшын созуға дайынмын. Бірақ жастарға төзімділік жетіспейді. Қолөнер – шыдамдылықты талап ететін сала, – дейді қолөнер иесі.

Куантай Мұсатайұлының алға қойған жоспарлары да көп. Бірақ оларды жүзеге асыру үшін қаржылай қолдау қажет. Шебер өз ісін кеңейту мақсатында әртүрлі қорлардан көмек алуға, гранттық бағдарламаларға қатысуға талпынып келеді. Алдағы уақытта шеберханасын кеңейтіп, заманауи құрал-жабдықтар сатып алғысы келеді. Бұл Қуантайға уақытты үнемдеуге көмектесер еді. Сондай-ақ, шәкірттерге арналған оқу тобын ашу басты мақсаттарының біріне айналған. Ұлының өзінің жолын жалғастырғанын қалайды. Дегенмен, оның ең үлкен арманы – бүкіл әлем қызығатын ерекше ер-тұрман жасау.

Бір айта кетерлігі, шебер ер-тұрманмен қатар көздің жауын алатын әдемі қамшы өрумен де шұғылданады. Бүгінгі таңда ол «Тайтұяқ қамшы», «Би қамшы», «Сері қамшы» сынды қамшылардың авторы болу арқылы да көпке танылып отыр. Яғни, осы қамшыларды алғаш жасап шыққан өзі екенін дәлелдеп, оны құжат жүзінде де рәсімдеп алған. Бұл енді көп ұстаның бойынан табыла бермейтін ұқыптылық.

Қазіргі сәтте Қуантай Мыңқазан ауылындағы қара шаңырақта 85 жастағы әкесі Мұсатай қария мен 75 жастағы анасымен бірге тұрады. Ал жары Ләззат бес қыз, бір ұлды өмірге әкелген көпбалалы ана.

– Менің уақытымның көбі осы шеберханада өтеді. Бойымдағы өнерім Жаратқанның сыйы, балаларымның нәсібі деп білемін. Аталған кәсіпті күнкөріс көзі ете жүріп, ұл-қызымды жетілдірдім. Үлкен қызым жоғары оқу орнын биыл бітірсе, екінші қызым да жоғары білім алып жатыр. Ал ұлым мектепте оқиды. Ұсталық өнерімді ұлым жалғастыратын шығар деп ойлаймын. Қазіргі таңда халқымыз бұрын қолданған, бүгінгі таңда ұмыт болып бара жатқан тұскиіз жасауды қолға ала бастадым. Оның да жемісті боларына сенемін. Одан бөлек аудан басшылары, ауылдық округ әкімі үнемі қолдау білдіріп отырады. Адал кәсіппен айналысып, елге қызмет еткенге не жетсін, – дейді шебер.

Ұсталық жұмысынан бөлек Қуантайдың домбырамен ән, терме айтатын өнері де бар. Соңғы уақытта аудандық терме байқауларына да қатысып, бағын сынап жүр.

Ақтоты ЖАҢАБАЙ