Көктем келісімен жан-жағы жасыл желекке оранатын табиғатымен талайды таңғалдырған Жуалы жері батырларға, ақындарға бай өлке. Алдымен жазушы, екінші дүниежүзілік соғыстың даңқты жауынгері, әскери қолбасшы Бауыржан Момышұлы атындағы мемориалдық музейге табан тіредік. 1995 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан мәдени орталықта батыр бабамыздың ұстап-тұтынған заттары, киімдері, естелік суреттер мен сыйға алған кітаптары, бағалы сыйлықтары қойылыпты.Музейдің бір бұрышында орналасқан батырдың жеке бөлмесі де айрықша көз тартады. Жұмыс үстелі, жатын төсегі, ондағы жабдықтар, кітап сөресі, тіпті аспалы шамына дейін бәрі көздің қарашығындай қаз-қалпында сақталып, келушілердің қызығушылығын одан сайын арттыра түседі. Бұл заттарды музейге Бауыржан атамыздың келіні Зейнеп Ахметова тарту еткен.

Соғыс қасіретін басынан кешкен Бауыржан Момышұлының өз қолымен сызған картасы, ұлттық нақышта салған ою-өрнегі де өзгеше екен. Батырдың кіндік қаны тамған жерінде жұмыс істеп тұрған музейдің құнды дүниелерімен қаныға танысып, ілгерідегі күндерді көзбен көрмесек те көңілге түйген күйі келесі нысанымыз – Жуалы аудандық тарихи-өлкетану музейіне келдік. 
Мұнда бізді тарихшы, өлкетану ісінің білгірі, Жуалы ауданының Құрметті азаматы Дәулетжан Жамалбекұлы қарсы алды. Төрт мыңға жуық жәдігері бар мұражайдан Жуалы ауданының құрылу тарихынан бастап, өңірден шыққан өнер адамдары, еңбек ерлері мен соғыс ардагерлері туралы толық мағлұмат алуға болады. Музейде ескіден қалған ерекше жәдігерлер де бар. Мысалға, 6-7 ғасырлардағы түркілер мәдениетіне тиесілі балбал тастар, ортағасырлық қалаларды салуда пайдаланылған қыпшақ кірпіштері, 17 ғасырда жоңғарларға қарсы шайқаста пайдаланылған Жәуіш батырдың қылышы кешегі күннің шежіресін шертіп тұрғандай. Өлкетанушы Дәулетжан Байдалиев мұражайда жинақталған аудан тарихына қатысты мұндай құнды мұралардың өскелең ұрпаққа аманат екендігін жеткізіп, болашақ жоспарларымен бөлісті.
Мұнан кейін серпінді даму жолына түскен Сарысу ауданына қарай бет бұрдық. Сонау 1978 жылы іргетасы қаланған Төкен Мақашев атындағы тарихи-өлкетану музейіндегі «Көне дәуір», «Ықылас Дүкенұлы», «Табиғат», «Ұлы Отан соғысынан кейінгі кезең», «Этнография», «Мәдени ағарту және өнер» залдарын осы мекеменің меңгерушісі Эльмира Кокушева таныстырып өтті. Мұражай ауданның терең тарихынан, бұрынғы және бүгінгі күннің тыныс-тіршілігінен сыр шертіп тұр деуге болады.
Тәжірибе алмасу іссапары барысында Байзақ аудандық тарихи-өлкетану музейінің директоры Артықбай Үкібаев ұлттың ұлы құндылықтары сақталатын рухани ошақ – мұражайлардың өскелең ұрпақтың бойына адами құндылықтарды сіңіруде рөлі зор екендігін атап өтіп, тілек кітапшасына өз қолтаңбасын қалдырды. Әріптестеріне шығармашылық табыс тіледі. 

Айдана ШОТБАСОВА,
Байзақ аудандық тарихи-өлкетану музейінің қор сақтаушысы