Соңғы онжылдықта экобелсенділердің саны артып, электрмен жүретін көлікке деген сұраныс артуда. «Energyprom.kz» сайтының зерттеуіне сүйенсек, 2023 жылдың бірінші жартыжылдығында 6 миллион BEV және PHEV электрокөлігі сатылымға шыққан екен. Бұл өткен жылғы көрсеткіш жылдың пен салыстырғанда 40 пайызға артқан. Дегенмен электромобильді «жасыл» көлік деп санасақ та, оның экологияға әкелер зияны бар ма? Зерттеп көрейік. ауаның ластануы төмендеген Электромобильдердің негізгі ерекшелігі – пайдаланылмаған газдың нақты болмауы. Онсыз ішкі жану қозғалтқышы да жұмыс істемейді. Яғни электрокөлікте мотордың гүрілдеген даусы естілмейді. Биыл ҚР Экология және табиғи ресурстар министрлігінің ақпан айында берген ресми мәлімдемесіне сәйкес, ауадағы ластаушы шығарындылар саны 4,1 пайызға төмендеген. Бірақ еліміз ластанған елдер қатарында 111-орыннан 30-орынға ие. Яғни, бұл антирейтингтің төмендеуінде бензинді және дизельді транспорттардың қосқан үлесі бар. Бұл туралы Ұлыбритания елінде де зерттеу жүргізілген. Онда ауаның құрамында 27 пайыздан астам ластаушы шығарындылар бар екендігі анықталған. Яғни, дәстүрлі қазба отынымен жүретін көліктерді электрокөліктерге ауыстырар болса, онда ауа анағұрлым тазара түсетіні анық. Бұрын әлемдегі барлық құрылғы жаңартылатын энергия арқылы жұмыс істейтінін елестету тіптен қиын еді. Қазіргі таңда компаниялар ақырындап баламалы энергияға көшуде. Ірі энергетикалық корпорациялар көміртектен бас тарту бағдарламаларына белсенді түрде инвестиция салуда. Олардың көпшілігі 2040 жылға қарай «жасыл» энергияға ауысуды жоспарлап отыр. Әрине, бұл электрокөліктердің қауіпсіздігіне оң әсер етеді. Күндізгі уақытта электромобильдер арнайы шатырлардың көмегімен күн сәулесінен «қоректенсе», ал түнде жел энергетикасы арқылы іске қосылатын болады. Материалдар қайта өңделеді Экологияға деген қызығушылық трендке айналып барады. Сол себепті өндіруші компаниялар әрбір құрылғыларының экологиядан жасалғанын қадағалауда. Бұл өнімге деген сұраныстың санын арттырмаса, кемітпейді. Қазіргі таңда электрокөлікті өндірушілер де мұны алға тартып, көліктің ішкі құрылысын максималды экологиялық таза етіп шығаруда. Яғни, олар көбіне қайта өңдеуге жарамды немесе қайталама шикізаттардан жасалатын болады. Мәселен, BMW i3 моделінің компоненттерінің шамамен 95 пайызын қайта пайдалануға жарамды. Бұл ретте электромобиль қазба көздерінен емес, жаңартылатын көздерден алынған шикізатты барынша аз пайдалана отырып жасалады. Өндірістің де зияны бар Әрине, электромобильдің бірнеше оң жақтарын анықтадық. Дегенмен «таяқтың екі ұшы бар» демекші, электрокөліктің экологияға қатысты кері әсері де анықталған. Негізінен электромобиль бензинмен жүретін көлікке қарағанда моторизациясы жағынан әлдеқайда аз бөліктерден тұрады. Сондықтан электрокөлікті қоршаған ортаға кері әсерін тигізбестен жинауға болады деген теріс пікір қалыптасқан. Неліктен? Өйткені мұның барлығы электромобильдегі бөлік аккумуляторға байланысты. Бұл литий-йонды аккумуляторлар әртүрлі сирек металдан тұрады. Яғни, литий, никель және кобальт кіреді. Аталған материалдардың барлығы дерлік шахталарда өндіріледі. Нәтижесінде, қоршаған ортаға кері әсер етеді. Мәселен, кобальт ең нашар металл ретінде саналады. Бұл металды өндіру үшін балалар еңбегі эксплуатацияланады. Аккумуляторлардың зардабы Шынтуайтына келгенде, электро­мобильден шығарылатын ластаушы шығарындылар ішкі жану қозғалтқышқа негізделген орташа көлікке қарағанда төмен. Бірақ жалпыға бірдей танылған деректі естен шығаруға болмайды. Яғни кез келген аккумуляторды өндіру қоршаған ортаға зиянын әкелмей қоймайды. Аргонна ұлттық зертханасының зерттеушілерінің пікірінше, электр қозғалтқышына негізделген көлік өндірісі экология үшін дәстүрлі жоспардың ұқсас моделіне қарағанда анағұрлым зиянырақ. Ал енді аккумуляторды қайта өңдейтін болсақ, экологияға қандай да болсын пайда тигізе аламыз ба деген сұрақ мазалайды. Біріншіден, қоршаған ортаға жоғарыда айтып кеткеніміздей, аккумуляторды өндірудің өзі зиянын алып келеді. Екіншіден, оларды қайта өңдеудің өзі 100 пайыз экологиялық әдіс болып саналмайды. Сондай-ақ қайта қуатталатын элементтер химиялық қартаюдың әсерінен өзінің тиімділігін жоғалтады. Ол толық сыйымдылықтың 70-80 пайызы сызығын кесіп өткенде, аккумуляторды өзгерту керек. Яғни көлік құралы диапазонда да, динамикада да айтарлықтай жоғалады. Алайда электромобиль ішінде белсенді жұмыс істегеннен кейін, тіпті айтарлықтай деградациясы бар қуат элементтерін басқа салаларда қолдануға болады. Бұл экологиялық жүктемені азайтады. Айта кету керек, «Tesla» автокөлігінің аккумуляторы қайта өңдеуге жарамды, бірақ бұл да экологияға кері әсерін тигізуі әбден мүмкін. «Жасыл» энергия әрдайым қолданыла бермейді Электромобиль қазба отынын пайдаланбайтын көлік деп аталғанымен, бұл ішінара ғана шындық. Электр энергиясының нақты қалай өндірілетінін ұмытпау керек. Бір жағынан, әрине, жел мен күн электр стансалары бар, олар планетаны құрғатпайды және атмосфераға зиянды шығарындылармен ерекшеленбейді. Екінші жағынан, олар барлық жерде қолданылмайды – көбіне «мазуттың» барлық түрлері турникет болып табылады және бейбіт атомның бөлінуімен айналысады. Мұны экологиялық таза деп те айта алмаймыз. Алайда мұндай нақтылауды ескере отырып, электромобильдер ішкі жану қозғалтқышы бар «темірге» қарағанда экологиялық таза болып қала береді. Түйін. Облыс әкімі Ербол Қарашөкеев жақында жастармен болған кездесуінде аймақ орталығының электрокөліктерге тиімді екенін жеткізген еді. Әр секунд сайын ғылым жаңа жетістіктерге қол жеткізуде. Болашақта электрокарлардың барлығы экологиялық таза болса, облыс орталығының жаңарып, заманға сай дамитынына кәміл сенеміз. Құрметті оқырман, сіз қалай ойлайсыз? Электрокөлікті алу ойыңызда бар ма? Аяулым ЖАМАНҚАРА aaiauka@mail.ru