Қазақстан Республикасындағы сабақтас құқықтар авторлық құқық болып табылмайтын, бірақ туындыларды пайдалануға байланысты орындаушылардың, фонограмма жасаушылардың және радиохабар таратушылардың құқықтарын заңмен қорғауды білдіреді. Сабақтас құқықтар туындыларды таратуға және пайдалануға байланысты, бірақ оларға авторлық құқығы жоқ адамдардың мүдделерін қорғауға мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасында сабақтас құқықтарды қорғау Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 10 маусымдағы «Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы» Заңына сәйкес жүзеге асырылады. Осы заңға сәйкес сабақтас құқықтар келесі санаттағы құқық иелеріне беріледі: 1. Орындаушылар: бұл құқықтар әртістерге, орындаушыларға, актерлерге, музыканттарға және көпшілік алдында өнер көрсететін басқа кәсіпқойларға арналған. Бұған өзіңіздің орындалуынызды заңсыз жаңғыртудан, таратудан және трансляциялаудан қорғау құқығы кіреді. 2. Фонограмма өндірушілері: бұл құқықтар фонограммаларды (дыбыстық жазбаларды) жазумен және өндірумен айналысатын адамдарға қатысты. Олар өздерінің фонограммаларын коммерциялық мақсатта пайдалануды бақылай алады. 3. Хабар таратушылар: радиостанциялар мен телекомпанияларда сабақтас құқықтарға ие. Бұл құқықтар оларға бағдарламаларын тарату мен таратуды бақылауға мүмкіндік береді. Сабақтас құқықтар құқық иеленушілердің жоғарыда аталған санаттарының мүдделерін қорғауға және олардың туындыларын пайдаланудан түскен табыстың бір бөлігін алу мүмкіндігін береді. Авторлық құқық сияқты, сабақтас құқықтарды бұзу құқықтық салдарлар мен санкцияларға әкеледі. Сабақтас құқықтар Қазақстан Республикасында туындыларды жасауға, таратуға және таратуға қатысқандардың барлығына сыйақы мен қорғаудың әділ жүйесін құруда маңызды рөл атқарады Сабақтас құқықтар жүйесі Қазақстан Республикасында мәдени индустрия мен зияткерлік меншіктің дамуына да ықпал етеді. Бұл әртістердің, продюсерлердің, хабар таратушылардың және басқа қатысушылардың шығармашылығын ынталандыруға мүмкіндік береді, бұл контенттің әр түрлілігі мен сапасына ықпал етеді. Қазақстан Республикасында сабақтас құқықтарды тиімді қорғау үшін құқықтарды тіркеуге және ресімдеуге байланысты заңнамалық талаптарды сақтау маңызды. Сондай-ақ, олардың орындалуын немесе бағдарламаларын пайдалануға рұқсат берген адамдардың құқықтарына назар аудару маңызды. Сабақтас құқықтар цифрлық трансформация және цифрлық медиа дәуірінде ерекше маңызға ие. Интернет пен ағындық қызметтердің дамуымен сабақтас құқықтарды қорғау өзекті бола түседі, өйткені аудио және бейне материалдарды тарату және ойнату оңай. Мемлекеттік билік органдары, зияткерлік меншік ұйымдары және қоғамдық ұйымдар Қазақстан Республикасында сабақтас құқықтарды қорғауды қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Олар нормативтік актілерді әзірлеуге, білім беру іс-шараларын өткізуге және сабақтас құқықтардың құқықтық аспектілерін насихаттауға ықпал етеді. Мәдениетті, инновацияны және экономиканы дамыту үшін сабақтас құқықтардың маңыздылығын ескере отырып, Қазақстан Республикасы елдегі мәдени және зияткерлік қызметтің жан-жақтылығы мен өркендеуіне ықпал ете отырып, оларды қорғау жүйесін дамытуды және жетілдіруді жалғастыруда. Әділет органдары Қазақстан Республикасында сабақтас құқықтардың әділ қорғалуын және сақталуын қамтамасыз етуде маңызды функцияны орындайды. Олардың өкілеттіктері құқық иеленушілер мен қоғам мүдделері арасындағы тепе-теңдікті сақтауға, заңдардың сақталуын қамтамасыз етуге және зияткерлік қызметтің барлық қатысушыларының құқықтарын қорғауға бағытталған. Осылайша, Қазақстан Республикасында сабақтас құқықтарды қорғау мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың және зияткерлік меншік органдарының туындыларды пайдаланумен байланысты, бірақ оларға авторлық құқықтары жоқ адамдардың құқықтарын әділ сыйақылауды және қорғауды қамтамасыз ету үшін бірлескен күш-жігерімен жүзеге асырылады. Ерлан БАЙМОЛДАЕВ, зияткерлік меншік құқықтары бөлімінің басшысы