Бұл термин ағылшын тілінен аударғанда «қорлау» немесе «қудалау» деген мағынаны білдіреді. Жасөспірімдердің бір-біріне жасайтын психологиялық және физикалық қысымы, олардың психологиялық денсаулығына теріс әсеретеді. Буллингтің бірнеше түрі бар:

1. Физикалық буллинг - бұл түрі, әдетте, күш қолдануарқылы жүзеге асады. Мысалы, бір жасөспірімекіншісіне қол көтеруі.

2. Психологиялық буллинг - мұнда қорқыту, мазақету, оқшаулау сияқты әрекеттер орын алады.

3. Кибербуллинг - интернет немесе әлеуметтік желілер арқылы жасалатын буллинг. Мысалы, әлеуметтік желілерде жала жабу немесе мазақ ету.

Буллингтің пайда болуына бірнеше фактор әсер етеді.Отбасылық жағдайы: отбасында зорлық-зомбылық немесе эмоционалдық қысым көрген балалар буллингке бейім болады. Әлеуметтік орта: егер бала агрессивті немесе негативті ортада өссе, ол да агрессияны қалыптастыруы мүмкін. Психологиялық факторлар: тұлғалық ерекшеліктер, мысалы, төмен өзін-өзі бағалау немесе агрессиялық мінез-құлық.

Буллингке ұшыраған балалар көбінесе депрессия, алаңдаушылық, төмен өзін-өзі бағалау сияқты психологиялық мәселелерге шалдығады. Бұл проблемалар өмір бойы сақталуы мүмкін. Буллингтен туындаған стресс түрлі физикалық ауруларға, мысалы, бас аурулары, асқазан-ішек бұзылыстары және басқа да денсаулық мәселелеріне әкеліп соғады.Жәбірленушілер көбінесе құрдастарынан оқшауланады, бұл жалғыздыққа және әлеуметтік дағдылардың жетіспеуіне әкеледі. Буллингке ұшыраған балалар оқу үлгерімінің төмендеуіне, назар аударудағы қиындықтарға және мотивацияның болмауына тап болады. Буллинг жасаушылар да теріс салдарға ұшырайды. Оларда антисоциалды мінез-құлық, құқық бұзушылықтар және сау қарым-қатынастар орнатуда қиындықтар туындауы мүмкін.

Буллингпен күресу үшін бірнеше стратегияларды қолдануға болады. Білім беру арқылы оқушыларға буллингтің зиянды әсерлері туралы ақпарат беру. Мектептерде семинарлар мен тренингтер өткізу. Жасөспірімдерге қолдау көрсету үшін сенімді ортаны құру. Олардың проблемаларын тыңдап, шешуге көмектесу. Буллингке қарсы заңдарды күшейту және оларды орындау. Мектептерде арнайы ережелер енгізу. Ата-аналарға балаларын бақылап, оларға қолдау көрсету туралы ақпарат беру. Тіпті арнайы бағдарламалар құрылуда. 

"Буллингті тоқтату" бағдарламасы: Бұл бағдарлама буллинг туралы хабардарлықты арттыруға және балалар, ата-аналар мен мұғалімдерді травляны алдын алу әдістеріне үйретуге бағытталған. Ол тренингтер мен семинарларды қамтиды.

"Зорлық-зомбылықсыз класс" бағдарламасы: Бұл бағдарлама әлеуметтік дағдылар мен эмоционалдық интеллект бойынша сабақтарды өткізуді қамтиды. Балалар агрессивті мінез-құлықты тануды және қақтығыстарды бейбіт жолмен шешуді үйренеді.

3. Кибербуллинг: Хабардарлық және әрекеттер: Бұл бастама жасөспірімдерді интернетте қауіпсіз мінез-құлыққа және кибербуллингке қарсы тұру тәсілдеріне үйретуге бағытталған. Бағдарлама вебинарлар мен интерактивті сабақтарды қамтиды.

Жасөспірімдер арасындағы буллинг – қоғамның маңызды мәселесі. Онымен күресу үшін барлығымыз бірігіп әрекет етуіміз қажет. Әрбір жасөспірімнің қауіпсіз және қолдау көрсететін ортада өсуі – біздің міндетіміз. Егер біз бірге жұмыс істесек, буллингті жоюға мүмкіндік туғызамыз.

Буллингпен күрес – қоғамның болашағы үшін маңызды қадам!

Нұрилә ДҮЙСЕНАЛЫ,

М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті, 

“Арнайы және әлеуметтік педагогика”

кафедрасының 2-курс магистранты