Ал ауызсу жүйелерін жаңарту суды үнемдеп пайдалануға ықпал етумен қатар судың да шығынын азайтып, ластанудың алдын алады. Жаңартылған кәріз жүйелері арқылы ағынды суларды тазарту нәтижесінде де өзен-көлдердің ластануы жойылып, су экожүйелеріне келетін зиян бәсеңдейді. Жаңа электр және газ желілері таза энергия көздеріне көшуге жағдай жасайды, бұл көмір мен мұнай сияқты зиянды отындардың қолданылуын қысқартады. Құрал-жабдықты жаңарту және заманауи технологияларды қолдану қалдықтардың көлемін азайтады. Өндіріс кезінде қалдықтарды қайта өңдеуге мүмкіндік береді. Халыққа жылу және басқа да энергия көздерін ұсынуда өндірісте экологиялық таза және ұзақ уақыт пайдаланылатын материалдар қолданылса, табиғи ресурстардың шамадан тыс мол қорын пайдалану қажеттілігі төмендейді. Жалпы айтқанда, инженерлік желілер мен құрал-жабдықтарды жаңарту табиғи ресурстарды сақтап, қоршаған ортаға келетін зиянға тосқауыл болады. Мұны сөз етуіміздің өзіндік себебі бар. Өйткені қазіргі таңда елімізде аталған кәсіпорындар теңгеріміндегі желілер мен құрал-жабдықтарын, өздеріне қажетті құрал-сайманы мен техникасын жаңартуға баса ден қойылуда. Ал ескіні жаңарту үшін кәсіпорындарға қаржылай күш керек. Бұл ретте кәсіпорындардың мәселесі «Тарифті инвестицияға айырбастау» саясаты арқылы шешілуде. Сондықтан да тариф халықтың әлеуметтік ахуалына, күнделікті тұрмыс-тіршілігіне ықпал ететін маңызды жайт болып отыр. Себебі мұның көгілдір отынға да, таза суға да, электр жарығына да, тағы көптеген коммуналдық қызметке қатысы бар. Ең өзектісі – жылу, ауызсу, кәріз, электр желілерінің, құрал-жабдықтардың тозу пайызын азайту бағытында тиімді жұмыстар жүргізу.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылғы халыққа арнаған Жолдауында монополиялы нарықта «Тарифті инвестицияға айырбастау» деген жаңа тариф саясатына көшу керектігін баса айтқан болатын. Өйткені елімізде электр қуатымен қамтамасыз ететін желілердің үштен екісінің, жылу коммуникациясының 57 пайызының және су құбыры желісінің жартысына жуығының тозығы жеткен.

Аталған Жолдауында Президент: «Монополиялы нарықтарда «Тарифті инвестицияға айырбастау» деген жаңа тариф саясатына көшу керек. Желілер мен қуат көздерінің тозу деңгейін кемінде 15 пайызға азайту қажет. Тариф инфрақұрылымға қаржы салғаны және ашықтықты қамтамасыз етудің мемлекеттік мониторингі жүйесіне қатысқаны үшін беріледі. Меншік иесі инвестицияның айтарлықтай бөлігін тарифтің емес, өз қаржысының есебінен салуға тиіс. Инновация енгізу үшін тиімді ынталандыру шараларын әзірлеген жөн. Сондай-ақ шығыстың бір бөлігін тарифтік сметаның аясында қайта бөлуге және табыстың белгілі бір бөлігін сақтап қалуға рұқсат беру керек», – деген еді.

Мемлекет басшысы ұсынған жаңа саясатқа сәйкес қандай монополист инфрақұрылым желілерін жаңартуға инвестиция салса, мемлекет сол компанияға коммуналдық тарифтерді өсіруге рұқсат береді. Ондағы басты мақсат – өңірдегі электр қуатымен қамтамасыз ету және су құбыры желілерінің, жылу коммуникациясының тозу деңгейін төмендетуге қол жеткізу.

Президент тапсырмасын орындау мақсатында облысымызда да бірқатар шара қолға алынған. Өйткені өңірімізде тозығы әбден жеткен инфрақұрылым желілері, сондай-ақ жаңадан бой көтеріп жатқан ықшамаудандарда теңгерімге алынбаған коммуналдық жүйелер бар. Ескірген құбырлар, істен шыққан инфрақұрылым бір-екі жылдықтың нәтижесі емес, бұл ұзақ жылдардың көрсеткіші. Тиісінше оны жақсарту да бірнеше айда, бірнеше жылда аяқтала қоймайды. Осы жұмыстарды реттеу, іске асыру бойынша «Тарифті инвестицияға айырбастау» жобасымен біршама жұмыс жүргізілуде. Оқырмандардың есінде болса, оның бірқатары жайында газетіміздің алдыңғы сандарында жазған болатынбыз.

Жақында ҚР Ұлттық экономика министрлігі Табиғи монополияларды реттеу комитетінің облыс бойынша департаменті инвестициялық бағдарлама аясында кезекті баспасөз турын өткізді.

Баспасөз турында біз алдымен Әйтеке би көшесінде орналасқан газ өлшегіш торапта болдық. Мұнда әр нысанға қанша газ кететіні өлшеніп, есептеліп, қаланың орталығындағы тұрғын үйлер мен әлеуметтік нысандарға жіберіледі екен. Бұл нүкте арқылы Төле би, Абай, Байзақ батыр көшелеріне дейінгі аралыққа газ бөлінеді. Жалпы қала бойынша дәл осындай 8 газ өлшегіш есеп торап бар. Олардың барлығы да инвестициялық бағдарлама есебінен жаңғырту жобасы аясында орнатылған. Айта кетерлігі, шаһарда 10 жылдың ішінде газ құбырларын жаңғырту жұмыстарына 24 миллиард қаражат жұмсалған.

Мұнан соң Бауыржан Момышұлы көшесі 4 тұйығындағы жаңартудан өткен газ реттегіш пунктінде болып, жұмысымен таныстық. «QazaqGaz» Ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы облыстық филиалының директоры Бақтияр Көпбосыновтың айтуынша, орнатылғанына 30 жыл болған нысан жаңартылмастан бұрын әбден ескіріп, авариялық жағдайда тұрған. Жаңа тариф саясатының арқасында ол модернизациялаудан өткен. Жөндеу жұмыстары жүргізілген кезде тұрғындарға хабарлама таратылып, құрылыс аяқталмайынша газ болмайтындығы ескертілген. Сондай-ақ әр пәтерге кіріп, көгілдір отын құбырларының жағдайын тексеріп шығыпты. Жаңартылған газ реттегіш пункт алдағы уақытта еш кедергісіз қызмет ететін болады.

«QazaqGaz» Ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы – 11,5 миллионнан астам тұрғынды үздіксіз газбен қамтамасыз ететін еліміздегі тауарлық газдың ірі жеткізушісі. Кәсіпорын теңгерімінде 69 мың шақырым газ тарату желісі бар. Қазіргі уақытта акционерлік қоғамның өндірістік филиалында 7 163 шақырым газ құбыры пайдаланылуда.

– Осы газ құбырларының 1 421 шақырымы жоғары, 2 154 шақырымы орташа, 3 588 шақырымы төмен қысымды. Сондай-ақ 220 газ реттеу пункті, 1 456 шкафты реттегіш пункт, 23 061 жеке шкафті пункт бар. Тараз қаласы бойынша көгілдір отынның қызығын көріп отырған баспаналар саны – 235 729. Оның 73 848-і пәтер болса, 161 881 жеке тұрғын үй. Өндірістік кәсіпорындар саны – 442, коммуналдық-тұрмыстық кәсіпорындар саны – 6 728. Бір айта кетерлігі, 7 163 шақырым газ құбырларының 4 632-і «QazaqGaz» Ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамының меншігінде болса, 1 920 шақырымы сенімгерлік басқаруда. 121 шақырым газ құбыры мемлекет қаражаты есебінен, 490 шақырым газ құбыры жергілікті халық қаражаты есебінен салынды. Бүгінде 2024-2025 жылғы күзгі-қысқы кезеңге дайындық жұмыстары 100 пайызға аяқталып, дайындық паспорты әзірленді. Атап айтқанда, 209 газ тарату пунктіне, 1 439 шкафтык газ реттеу пунктіне, 84 жерасты газ құбырларын электрохимиялық қорғаудың катодтық стансасына ағымдағы жөндеу жұмыстары жүргізілді. Аспаптық әдіспен 2 313 шақырым жерасты полиэтилен газ құбыры, сондай-ақ тығыздығы бойынша (герметикалығына) 105 шақырым болатын жерасты газ құбыры зерттелді. Бүгінгі таңда облысымыздағы 10 ауданның 9 - ы газдандырылса, Мойынқұм ауданы газдандырылмаған күйінде қалып отыр, – деген Б.Көпбосынов облыс тұрғындарын газдандыру деңгейі 91,1 пайызды құрайтынын жеткізді.

Өткен жылы облыс бойынша 7 елді мекен, биыл жоспарланған 14 елді мекеннің алтауы газдандырылыпты. Тауарлық газды тұтынушылар саны жылдан-жылға артып келеді. Осы жылдың 8 айы мен өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда жеке абоненттер саны 228 121- ден 235 729-ға, өнеркәсіптік және коммуналдықтұрмыстық кәсіпорындар саны 6 820-дан 7 170-ке артқан.

Биыл жергілікті атқарушы органдардан сенімгерлік басқару шарттары бойынша газ құбырларын қабылдау бойынша үлкен жұмыс жүргізіліпті. Осы жылы жасалған сенімгерлік басқару шарты негізінде ұзындығы 810 шақырым болатын 23 нысанның газ тарату құбырларын пайдалануға беру жоспары бекітілген. Нәтижесінде осы газ құбырларын пайдалану бойынша шығыстар 1 қыркүйектен бастап газ тасымалдау тарифіне қосылды. ҚР Ұлттық экономика министрлігінің табиғи монополияларды реттеу комитеті облыс бойынша департаментінің бұйрығымен 2024-2025 жылдарға арналған газ тарату жүйелері бойынша тауарлық газды тасымалдау кызметтеріне тарифтің шекті деңгейі 7 871,40 теңгеге 1 000 текше метр мөлшерінде бекітілген.

– Бүгінгі таңда филиал қызметкерлерінің штаттык саны – 417. «Интергаз Орталық Азия» акционерлік қоғамынан «QazaqGaz» Ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамына тарату газ құбырлары мен құрылыстарына техникалық кызмет көрсету және пайдалану жөніндегі кызметті кайта беру, трансформациялау шеңберінде биыл 16 сәуірден бастап 322 қызметкер еңбекақы төлеу шарттарымен ауыстырылды. Осы жылдың 8 айында тауарлық газды тасымалдау бойынша көлем 486 миллион текше метрді құрап, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда өсім 24 миллион текше метрге асыра орындалды. Сату бойынша көлем 1 253 миллион текше метр болса, жоспарға сәйкес орындалуы – 99 пайыз. Филиалдың даму жоспарлары турасында да айта кетсем, қызметтердің сапасын, сенімділігін, тиімділігін ескере отырып, газды тасымалдау және өткізу бойынша қызметтер көрсету басты міндеттің бірі. Сол сияқты кәсіпорын бекітілген инвестициялық бағдарламаларды іске асырып, тұрмыстық газды кауіпсіз қолдану қажеттілігі туралы тұтынушылармен жұмысты жалғастыруда, – дейді Бақтияр Бейсембайұлы.

«QazaqGaz» Ұлттық компаниясы» АҚ өндірістік филиалының бекітілген инвестициялық бағдарламасында 2024 жылға жалпы сомасы 37,254 миллион теңгеге жұмыстар атқару көзделген. Оның ішінде 34,350 миллион теңгеге 34 шкафты реттеу пунктін ауыстыру, 2,904 миллион теңге қаражатқа газ реттеу пункттеріндегі 7 реттегішті ауыстыру жоспарланған. Аталған жұмыстардың негізгі мақсаты – тұтынушыларға газдың апатсыз және үздіксіз жеткізілуін қамтамасыз ету. Бұл тұрғыда 30 жылдан астам уақыт бойы пайдаланылып келе жатқандықтан тозығы жеткен жабдықтардың салдарынан болатын апаттық жағдайлар санын азайтуға күш салынуда.

Жабдықтың нарықтық құнының өзгеруіне байланысты инвестициялық бағдарламаны толық көлемде орындау мақсатында филиал шкафты реттегіш пунктті ауыстыру жөніндегі жұмыстардың сметалық құнын кайта карастырыпты. Осылайша ШРП-ны орнатуға байланысты қосымша материалдар мен жұмыстар азайған көрінеді. Үнемделген қаражат газ реттегіш пункттердегі реттегіштерді ауыстыру жұмыстарына қосылған екен.

Нақты инвестициялық бағдарлама 37,793 миллион теңгеге орындалған. Тарқатып айтқанда, 34 шкафты реттеу пунктін 28,629 миллион теңгеге, газ реттеу пункттеріндегі 6 реттегішті 9,164 миллион теңгеге алмастырған.

Осы тұста біз ҚР Ұлттық экономика министрлігі Табиғи монополияларды реттеу комитеті облыс бойынша департаментінің басшысы Алмат Абдрайханнан өңірде «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасының қай деңгейде қорытындыланғанын сұрап, сөзге тарттық. Департамент басшысының айтуынша, облыс бойынша қызмет көрсетуге қатысты негізгі құралдардың тозу көрсеткіштерін талдау бойынша «қызыл» аймаққа енгізілген, яғни өңірде инженерлік желілер, басқа да жабдықтарды ретке келтіруге жататын 4 табиғи монополия субъектісі бар. Атап айтқанда, бұған «Жамбыл электр жүйелері» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі, «Таразтрансэнерго», «Жамбыл Су» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорындары және «Таразэнергоорталық» акционерлік қоғамы жатады.

– «Жамбыл электр жүйесі» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің 2024 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша негізгі құралдарының тозуы орта есеппен 79,04 пайызға тең болған. Серіктестіктің инвестициялық бағдарламасының жалпы сомасы – 5 740 474,0 мың теңге, оның ішінде 2024 жылға 1 176 897 мың теңге қаралды. Биыл 1 318 589,2 мың теңге сомасына инвестициялық бағдарламаға қосымша іс-шаралар бекітіліп, аудандардағы жалпы ұзындығы 154,01 шақырым желілер қайта жаңартылып, тозу деңгейі 1,3 пайызға төмендеді. Жалпы биылға бекітілген инвестициялық бағдарламаның сомасы – 2 495 486,2 мың теңге. «Жамбыл электр жүйесі» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің 2024 жылға арналған инвестициялық бағдарламасы кернеуі 35-110 және 6-10 кВ болатын жабдықтарды, электр энергиясын бақылау мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесін сатып алуға бағытталған. «Таразтрансэнерго» мемлекеттік кәсіпорнының 2024 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша жылу желілерінің тозуы 67,8 пайызды құраған еді. Кәсіпорынның инвестициялық бағдарламасының жалпы сомасы – 860 647,18 мың теңге, оның ішінде 2024 жылға 119 103 мың бөлінді. Былтыр бюджет қаражаты есебінен «Тараз қаласы, Сыпатай батыр, Төле би, Қ. Тұрысов көшелеріндегі М-1 жылу магистралін қайта жаңарту» жобасына 858 905,29 мың теңге сомасына қосымша іс-шаралар бекітілді. Жылыту кезеңінің басталуына байланысты 2023 жылдан 2024 жылға дейінгі мерзімдер ауыстырылды. Биыл бюджет қаражаты есебінен Сыпатай батыр, Төле би, Қ. Тұрысов көшелері бойынша ТЭЦ-4 жылу көзінен өтетін жалпы ұзындығы 6,76 шақырым М-1 магистралінің жылуын реконструкциялауға жалпы сомасы 7 091 930 мың теңге бөлінді. Оның 6 382 740 мың теңгесі республикалық, 709 190 мыңы жергілікті бюджеттен қаралды. Осы іс-шаралар бойынша департаментпен 2024 жылға 858 510 мың теңге сомасына инвестициялық бағдарламаға қосымша іс-шара бекітілді. Биылға бекітілген инвестициялық бағдарламаның жалпы сомасы – 1 836 519 мың теңге, оның ішінде 858 905,29 мың теңге 2023 жылдан 2024 жылға ауыстырылды. Осылайша биылға арналған инвестициялық бағдарламалар толығымен аяқталып, жылу, газ құбырлары мен электр желілерінің тозу деңгейі едәуір төмендеді. «Тарифті инвестицияға айырбастау» тарифтік саясат реформасын іске асыру бағытында департаменттің жергілікті атқарушы органдармен бірлескен жұмыстары алдағы уақытта да жалғаса береді, – деді А. Абдраихан.

Облыста атқарылған іс-шаралар, яғни «Тарифті инвестицияға айырбастау» – болашақ үшін жасалған сәтті қадам екенінің анық айғағы. Өйткені бұл кәсіпорындардың тұрғындарға коммуналдық қызмет ұсынуда ақысына сай сапалы қызмет көрсетуіне мол мүмкіндік береді. Сонымен қатар қоршаған ортаның қорғалуына да айтарлықтай үлесі зор.

Ақтоты ЖАҢАБАЙ