Жолдауда ерекше аталып өткен негізгі мәселелердің бірі – экономиканың сушаруашылығы, энергетика және құрылыс сияқты маңызды салаларында кадр тапшылығын шешу қажеттілігі. Бұл салалар Қазақстанның инфрақұрылымы мен экономикалық тұрақтылығы үшін маңызды екені сөзсіз, ал білікті мамандардың жетіспеуі осы салалардың дамуын тежейді. Президенттің аталған салаларда адами капиталды дамытуға басымдық беруі болашақ еңбек нарығының сұраныстарына жауап беретін білім беру бағдарламаларының маңыздылығын көрсетеді.

Қазақстанның жоғары білім беру жүйесін интернационализациялау – Президент Жолдауының тағы бір маңызды бағыты. Шетелдік университеттердің кампустарын ашу, шетелдік студенттерге арналған бағдарламалар мен ағылшын тіліндегі бағдарламаларды енгізу жоғары білімнің интернационализациясының маңызды элементтері және жоғары білімді сапалы дамытудың тиімді жолдары. Қазақстанда әлемдік университеттердің филиалдары мен кампустарын ашу – білім сапасын арттыруға және отандық түлектердің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға жасалған маңызды қадам. Бұл университеттер жергілікті білім беру жүйесіне пайдалы болатын озық академиялық тәжірибе мен зерттеу мүмкіндіктерін ұсынады. Сонымен қатар өзіміздің студенттерге шетелге бармай-ақ халықаралық оқу жоспарларына және оқыту әдістеріне қол жеткізуге мүмкіндік береді, осылайша әлемдік деңгейдегі білім беру қолжетімді бола түседі. Мысалы, Жолдауда ерекше аталған мамандықтар бойынша әлемдегі жетекші университеттермен ынтымақтастық орнату, олардың оқу бағдарламаларын енгізу осы салаларда қазіргі заманғы білікті мамандарды дайындауға мүмкіндік береді.

Маңызды аспектінің бірі – Президенттің жоғары білім беру саласында ресурстарды стратегиялық бөлуді талап етуі. Ресурстарды бөлуде өнімділікке негізделген қаржыландыру үлгілеріне көшуге қатысты ұсыныс қаржылық ресурстарды білім сапасы мен зерттеу нәтижелерін арттыруға және түлектердің жұмыспен қамтылуына негізделеді. Бұл тәсіл әсіресе Қазақстанның кең ауқымды экономикалық мақсаттарымен өзектес. Мемлекеттік қаражатты оқу, зерттеу және түлектердің жұмыспен қамтылуы сияқты көрсеткіштер бойынша жоғары деңгейде нәтижелер көрсеткен жоғары оқу орындарына бөлу арқылы Үкімет жоғары білімге салынған инвестицияның қайтарымын арттыра алады. Сондай-ақ бұл университеттерге өз бағдарламаларын үнемі жетілдіруге және оларды индустрияның қажеттіліктеріне сәйкестендіруге ынталандырады.

Мемлекет басшысы жоғары оқу орындары мен нақты экономиканың арасындағы байланысты нығайтуға ерекше мән береді. Бұл түлектердің жұмыс берушілерге қажет дағдылар мен білімге ие болуын қамтамасыз ету үшін өте маңызды. Университеттер мен өнеркәсіп арасындағы тығыз ынтымақтастықты дамыту арқылы Қазақстан жоғары білім беру жүйесінің түлектері экономикалық дамуға дайын болуын қамтамасыз ете алады. Университет пен өнеркәсіп арасындағы әріптестік тұжырымдамасы зерттеулер мен инновацияларға да таралады. Университеттер тек білім беру мекемелері ғана емес, сонымен қатар инновациялық экожүйенің негізгі қатысушылары ретінде қарастырылады. Зерттеу бағдарламаларын өнеркәсіптің қажеттіліктерімен үйлестіру арқылы жоғары оқу орындары технологиялық жетістіктерге серпін беріп, экономикалық дамуға үлес қоса алады. Жолдауда инновациялық саясатты елдің ғылыми-технологиялық басымдықтарымен үйлестіру қажеттілігі туралы айтылуы университеттердің ұлттық инновациялық жүйедегі маңызды рөлін көрсетеді.

Мемлекет басшысы шетелдік тағылымдамаларды жай формальділік немесе «академиялық туризм» ретінде қарамау қажетін де ерекше атап өтті. Мұндай мәселеге көңіл бөлуі өте орынды. Себебі бүгінге дейін шетелде тағылымдамадан өткен адамдардың ғылыми әлеуеті немесе кәсіби біліктілігі қаншалықты артты және олар келген соң тәжірибеге енгізіп жатыр ма деген сұрақ қойылған жоқ еді. Осының салдарынан мыңдаған маман мен ғалым шетелге баруды туризмге айналдырып жүрген жағдай жиі кездеседі. Сол себепті тағылымдамадан өтпей тұрып, шетелге кетіп бара жатқан адамға сол елде ғылыми жұмыс қалай жүргізіледі, ол жерде қандай зерттеу жүргізіліп жатыр және ол жақта біліктілігін қаншалықты көтере алады деген сұрақтар қойылу керек. Сондай-ақ тағылымдамаға бөлінетін орындардың бір бөлігін магистратураға берген дұрыс. Бір жыл магистратурада оқыған мен бір жыл тағылымдамадан өту – жер мен көктей, салыстыруға келмейтін жағдай. Әрине, жекелеген техникалық және жаратылыстану мамандықтары бойынша лабораториялық және сынақ жұмыстарын шетелде жүргізу қажет кезде тағылымдамаға бару қажет. Алайда бұл – өте сирек кездесетін жағдай. Сондықтан да шетелде тағылымдамадан өту механизмін жетілдіріп, оның қоғам мен мемлекетке нақты қажеттілігін ескеру керек.

Қорытындылай келе, Президенттің жыл сайынғы Жолдауы Қазақстандағы жоғары білімді дамытуға арналған батыл және болашаққа бағытталған стратегияны белгілейді. Қазіргі және болашақ еңбек нарығының қажеттіліктеріне жауап беру, жоғары білім жүйесін интернационализациялауды арттыру, ресурстарды стратегиялық бөлу, университеттер мен өнеркәсіп арасындағы байланысты нығайту сияқты негізгі бағыттарға назар аудару білім беру секторының кешенді трансформациясына негіз қалайды. Бұл стратегияларды тиімді іске асыру Қазақстанның жоғары оқу орындарының болашақтағы сын-тегеуріндерге жауап бере алуы үшін өте маңызды. Білім беру нәтижелерін экономикалық қажеттіліктермен сәйкестендіру, инновацияларды ілгерілету және жаһандық озық тәжірибелерді енгізу Қазақстанды өңірдегі білім беру саласындағы көшбасшы әрі интеллектуалды, экономикалық белсенділіктің орталығына айналдыру үшін өте маңызды. Егер бұл іс-шаралар жүзеге асса, олар ұлттың ұзақмерзімді өркендеуіне және тұрақтылығына үлкен үлес қосады.

Бақыт АЛТЫНБАСОВ,
заң ғылымдарының кандидаты