Құрметті жиынға қатысушылар! Жуырда Мәжіліс және мәслихат депутаттарының сайлауы өтті. Үкімет қайта жасақталды. Осылайша ауқымды саяси өзгерістің алғашқы кезеңі аяқталды деуге болады. Біз билік тармақтарының тепе-теңдігін орнықтырдық. Енді еліміздегі қоғамдық-экономикалық қатынастарды қайта құруымыз керек. Жұртшылық бұл реформаларға зор үміт артып отыр. Сондықтан біз нақты іс-шараларға баса мән беруге тиіспіз. Мен Парламент сессиясының ашылуында заңнамалық тұрғыдан шешілуге тиіс бірқатар мәселені атап өттім. Ал бүгін әлеуметтік-экономикалық саладағы мақсат-міндеттерді айқындап алуымыз керек. Үкімет және барлық деңгейдегі әкімдер соған сүйеніп жұмыс істейтін болады. Осы басқосуға мәслихаттардың өкілдері қатысып отыр. Бұл да – нақты саяси өзгерістердің нышаны. Атқарушы және өкілді билік арасында тиімді қарым-қатынас орнату өте маңызды. Қажет болса, олар бірін-бірі толықтырып, қолдап отыруы керек. Мұның бәрі мемлекеттік саясатты тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ ел мүддесін ескере отырып шешім қабылдауға жол ашады. Құрметті кеңеске қатысушылар! Реформалардың нәтижесінде елімізде көп нәрсе өзгерді. Мысалы, алғаш рет Премьер-Министрдің кандидатурасын сайлауда жеңіске жеткен партия ұсынды. Мұны саяси жаңғырудың тағы бір маңызды қадамы деуге болады. «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» концепциясы нақты жұмыс істей бастады. Саяси реформалар дамудың жаңа кезеңіне жол ашып берді. Сонымен бірге экономиканы түбегейлі жаңғыртудың берік негізін қалады. Әркім мына мәселені айқын түсінуі керек. Қазақстан – осы геосаяси аймақта ауқымды, демократияны арқау еткен реформалар жолына түскен бірден-бір мемлекет. Сондықтан бізге оңай болмайды. Бірақ бұл жолды қалайда жүріп өтуге тиіспіз. Енді жұмысқа жұмыла кірісеміз. Осында отырған әрбір мемлекеттік қызметші өзіне орасан зор міндет жүктеліп отырғанын сезінуге тиіс. Бұл – ең алдымен, барша Қазақстан халқының алдындағы жауапкершілік. Сіздердің шешімдеріңіз бен іс-әрекеттеріңіз елдің бүгіні мен болашағына тікелей әсер етеді. Сондықтан күнделікті мәселелерді шұғыл шешумен ғана шектелмеу керек. Сіздер мемлекетшіл-реформатор болуларыңыз қажет. Реформаларымыздың түпкі мақсаты – халықтың өмірін жақсарту. Ол үшін тұрғындардың табысын көбейту керек. Жайлы өмір сүруіне жағдай жасап, қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажет. Азаматтардың өзін-өзі дамытуына барлық мүмкіндік жасалуға тиіс. Мұның бәрін мықты нарықтық экономика болса ғана табысты жүзеге асыра аламыз. Нам необходимо перейти к реальной рыночной экономике, нацеленной на обеспечение нужд граждан. Поэтому впереди сложный период. Мы живем в очень трудное время. Разрыв традиционных экономических и логистических связей сопровождается рекордной инфляцией, замедлением мировой экономики, нарастанием долгового бремени государств. Множатся торговые барьеры, и растет взаимное недоверие между государствами. Все это – новая нормальность, а скорее – ненормальность мировой экономики. Природная рента больше не является устойчивым источником благосостояния страны. Қазақстан мұнай және газ өндіруші ел ретінде жаңа геоэкономикалық жағдайға бейімделуі керек. Экономиканы әртараптандыру – уақыт талабы әрі стратегиялық міндет. Біз бұл туралы үнемі айтып жүрміз. Бірақ ісімізден сөзіміз көп болып тұр. Дереу іске көшпесек, әлемдік бәсекеде озық бола алмаймыз, яғни әлем экономикасында көш соңында қалуымызға тура келеді. Жаңа ғана еліміздің даму барысы туралы Үкіметтің есебін тыңдадық. В прошлом году наша экономика выросла всего на 3,2 %, хотя это неплохой показатель, а за 3 месяца текущего года – на 4,9%. Цифры неплохие, но удовлетворения и оптимизма внушать они не должны. Нужно искать дополнительные источники роста. Правительство должно быть по-хорошему более амбициозным в том, что касается обеспечения экономического роста. Это веление времени, веление текущей ситуации. Инерционные темпы роста экономики за последние 10 лет привели к тому, что наша страна застряла в «ловушке среднего дохода». Если сейчас не создать прочный фундамент для качественного экономического роста, то стагнация доходов населения не за горами. По расчетам экспертов, для перехода Казахстана в категорию стран с высоким уровнем дохода необходимо обеспечить ежегодный рост на уровне 6%, то есть в полтора раза выше текущих темпов. Сондықтан нарыққа қатысушылардың бәрі батыл әрі шұғыл шаралар қабылдауға тиіс. Мемлекеттің қолдауына ие болып отырған ірі бизнес өкілдері айрықша рөл атқарады. «Табысты осы жерден тауып, шетелде шашу» әдетінен арылу керек. Есесіне елдегі әлеуметтік мәселелерді шешуге көбірек үлес қосуға ұмтылған жөн. Ірі кәсіпкерлер Қазақстанда тапқан табысын басқа жақта емес, өз еліміздегі бизнесін дамытуға жұмсағаны абзал. Жұмысын осы талапқа бейімдей алған ірі кәсіпкерлер нағыз ұлттық бизнес-элитаға айналады. Халықтың құрметіне бөленіп, мемлекеттің қорғауы мен қолдауына ие болады. Сонымен қатар бізге «кәсіпкерлердің жаңа толқыны» керек. Мемлекеттің ресурсына арқа сүйемей, бойындағы дарыны мен іскерлігі арқылы тұрақты әрі мықты кәсіп құра білген «тың күштер» қажет. Всем известно такое понятие, как «социальный лифт». Это система, при которой любой инициативный и трудолюбивый человек может уверенно продвигаться по карьерной лестнице и в общественной иерархии. Аналогично, нам нужно построить эффективно действующий «экономический лифт» для предпринимателей. Поэтому в дополнение к общесистемным мерам важно продвигать наиболее успешных и честных предпринимателей регионального масштаба. Они должны стать локомотивами развития новой, я бы сказал, справедливой экономики. Негізі әр аймақта сондай кәсіпкерлер бар. Міне, осы азаматтар нағыз қолдауға лайық. Олардың ісін елге танытып, кәсібін мемлекеттік деңгейге шығарған абзал. Сонымен қатар оларды бюрократтар мен күштік құрылымдардың заңсыз әрекеттерінен қорғау қажет. Мен өзім де осындай кәсіпкерлерді ара-тұра қабылдап, қолдау көрсетіп жүрмін. Ірі және орта бизнес саласында жүйелі жұмыс жүргізу керек. Осы екі бағыт экономикалық саясаттың аса маңызды жаңа бағдарына айналуы тиіс. Енді алдағы жұмыстың нақты бағыттарына тоқталайын. ПЕРВОЕ. Мы наблюдаем небывалый за последние 15 лет рост цен на продовольственные товары. В феврале текущего года инфляция составила 21,3%, достигнув своего пика. Жұрттың ай сайын жұмсайтын қаржысының тең жартысынан көбі азық-түлік алуға кетеді. Үкіметтің әрекеті жеткіліксіз болып отыр. Тыйым салу және шектеу шаралары уақытша ғана әсер етеді. Мұндай қадамдар қиындықтың бетін қайтарса да одан біржола құтылуға мүмкіндік бермейді, тіпті мәселені ушықтырады деуге болады. Ауылшаруашылығы және өндіріс саласының дамуында нақты нәтиже жоқ. Азық-түлік инфляциясының басты себебі де – осында. Елімізде өндірілетін тауардың көлемі ішкі сұранысты қамтамасыз етуге жетпейді. Импортқа тәуелдіміз. К вопросу насыщения рынка отечественной продукцией, удешевлению факторов производства необходимо подходить более комплексно, вдумчиво, без лозунгов и обещаний. Нужно пройтись по всей цепочке от производства до реализации и понять, что приводит к удорожанию. Действующая модель управления агропромышленным комплексом не раскрывает потенциал отрасли. Перед Правительством стоит задача обеспечения устойчивого роста агропромышленного комплекса. Помимо увеличения объема выпускаемой отечественной продукции для борьбы с резкими скачками цен важно правильно использовать стабилизационные фонды. Сегодня они действуют разрозненно и, можно сказать, непрозрачно. Регулярно выявляются коррупционные схемы. Поэтому предстоит, в том числе, более активно использовать потенциал Продкорпорации для закупа и интервенций по основным товарным позициям, усилить координацию работы Продкорпорации со стабфондами СПК. Единообразие подходов, ориентация госкомпании на снижение колебаний цен позволят получить рыночный антиинфляционный инструмент. Агроөнеркәсіп кешенін дамытуға бөлінетін бюджет қаражаты тиімді жұмсалуға тиіс. Мұны мұқият қадағалау қажет. 2019-2021 жылдары өнім өңдеуге берілген субсидияны алайық. Бұл қаражаттың тең жартысы субсидия алам деушілердің 10 пайызының ғана қолына тиген. Субсидия алған кейбір пысықайлар өндірісті өркендетудің орнына бюджет қаржысын қалтасына басып, шалқып өмір сүрген. Ал қарапайым шаруалар үшін субсидия алу – қияметтің қиыны. Оның үстіне субсидия беру жүйесі өте күрделі және қажетті мәлімет көпшілікке қолжетімді емес. Субсидия бөлуді реттейтін жаңа цифрлық жүйе бұл түйткілді шеше алмай тұр. Әрине, біршама жұмыс атқарылды. Мұны жоққа шығаруға болмайды. Бірақ бұл бағыттағы жұмысты аяғына дейін жеткізу керек. Далее. Необходимо ускорить работу по созданию современной инфраструктуры хранения и сбыта сельхозпродукции. Во многом именно её отсутствие приводит к избыточным посредническим структурам и накрутке цен. При ежегодном сборе более 8 миллиона тонн овощей и картофеля общая вместимость овощехранилищ составляет всего 1,7 миллиона тонн. Да и то, это, похоже, завышенная цифра. При этом 60% овощехранилищ не оборудованы холодильными установками, срок эксплуатации 30% складских помещений превышает 20 лет. В результате потери при хранении достигают астрономических 35, а иногда 40% от объемов заготовленной продукции. Правительство должно системно заняться решением этой проблемы. Необходимо помочь бизнесу в создании инфраструктуры овощехранилищ, оптово-распределительных центров и сельских сервисно-сбытовых кооперативов. Бұл – мемлекет пен жекеменшіктің серіктестігі үшін зор мүмкіндік. Жақында Премьер-Министрдің орынбасары Серік Жұманғаринге бұл мәселе бойынша тиісті тапсырмамды бердім. Агроөнеркәсіп кешеніне қатысты мәселенің бәрі басқа салаларға да қатысты екенін ұмытпаған жөн. Тағы да қайталап айтамын. Жоғары өнім алуды қамтамасыз ету керек. Ашық бәсекелестік болуға тиіс. Бір сөзбен айтқанда, осы саладағы басты түйткілдерді дереу шешу керек. Сонда ғана бағаның күрт өсімін тежеуге мүмкіндік туады. Особо хочу отметить, что инфляция в Казахстане имеет также монетарный характер. Поэтому к решению вопросов инфляции должен полноценно подключиться Национальный банк. Задача контроля инфляции – первоочередная для Национального банка и Правительства. Ожидаю слаженной и профессиональной работы. Как я уже отметил, важнейшим приоритетом является наращивание собственного производства. Больше года назад по моему поручению был принят Закон «О промышленной политике». Он создал условия для развития обрабатывающего сектора. Одной из его главных новелл было требование по обеспечению отечественных предприятий доступным сырьем. Однако основной объем производимого металла по-прежнему уходит на экспорт, а это недополученная добавленная стоимость внутри страны. Правительство прорабатывает дополнительные нормативно-правовые механизмы, которые необходимо ввести в первой половине этого года. Модель простого экспорта сырья уже не работает. Требуется создание новых заводов и переделов внутри страны. Это задача нового порядка. Актуальным остается вопрос локализации отечественных предприятий. Уровень локализации следует неуклонно повышать, идти от простого к сложному. Такие примеры уже имеются, но есть также факты подмены понятий за счет ложной локализации. Это ведет к субсидированию импорта, что нежелательно. Нам нужна подлинная индустриализация. ЕКІНШІ. Инфляция өскен сайын халықтың нақты табысы құнсызданып жатыр. Жұрттың табысын әлеуметтік саланың шығысы есебінен арттырудың да шегі бар. Біз осы шекке жеткен сияқтымыз. Бұған қоса тұтыну несиелерінің көлемі артып барады. Бұл әрекет – инфляция кезінде жан бағудың амалы. Бірақ мұндай ахуалдың әлеуметтік және саяси салдары өте ауыр болуы мүмкін. Тіпті банктердің өзіне қауіп төндіруі ықтимал. Несиені, ең алдымен, пайда әкелетін бизнеске, яғни тиімді жобаларға беру керек. Сонда жалақысы жоғары жұмыс орындары пайда болады. Жұрттың кәсіпкерлікпен айналысуға ынтасы артады. Бір сөзбен айтсақ, азаматтардың табысын көбейтуге мүмкіндік туады. Поэтому критически важно вовлечь отечественные банки в работу по созданию благоприятных условий для бизнеса и инвестиций. Необходимо расширить возможности банковского сектора по кредитованию крупных инвестиционных и инфраструктурных проектов. Соответствующее поручение мною дано в рамках Указа о мерах по расширению кредитования экономики. Вместе с тем за бортом доступного банковского кредитования остается малый и средний бизнес. При этом мы знаем, что у банков деньги есть, и они готовы финансировать прозрачно работающих предпринимателей. Поэтому, помимо перенастройки работы самих банков, нужно усилить цифровизацию денежных потоков и интеграцию информационных систем банков и органов госдоходов. Это позволит укрепить доверие банков к бизнесу, особенно малому и среднему. ҮШІНШІ. Макроэкономикалық саясатты өте байыпты жүргізу керек. Бюджет тапшылығын, мемлекет қарызын, Ұлттық қордан аударылатын трансфертті және басқа да макрокөрсеткіштерді реттеу қажет. Иә, экономикамыз өсіп жатыр. Бірақ салық түсімдерінің ішкі жалпы өнімге қатысты өсу қарқыны – тұрақсыз. Кейбір мамандар «салық жеңілдіктері өте көп болған соң түсім азайып жатыр» дейді. Бұдан басқа да себептер айтылады. Жалпы соңғы бес жылда бюджетке 30 триллион теңге кем түскен. Әрине, бұл цифрдың дұрыс-бұрыстығын тексеру қажет. Талай жылдан бері жалғасып келе жатқан осы мәселені түпкілікті шешетін уақыт жетті. Налоговые льготы следует переориентировать в основном на привлечение инвестиций в производство продукции с высокой добавленной стоимостью и стимулирование технологичного экспорта. Это как бы задача идеального порядка. Но хотел бы, чтобы все поняли мою позицию: всю экономическую политику мы должны подчинить задаче диверсификации экономики, ее индустриализации и, в конечном счете, привлечению инвестиций. Акимы всех уровней должны повседневно думать о привлечении инвестиций и создании рабочих мест, а Правительство обязано им помогать в этом. С другой стороны, как я всегда говорил, налоговая политика должна быть стимулирующей и гибкой. Например, сегодня в Казахстане имеется множество месторождений твердых полезных ископаемых, которые при текущем налогообложении разрабатывать экономически нецелесообразно и невыгодно. Сырье просто лежит в земле, зачастую рядом с моногородами, хотя могло бы использоваться на благо граждан. Почему бы, по примеру сложных нефтегазовых месторождений, не облегчить для таких малорентабельных новых проектов налоговое бремя в обмен на создание рабочих мест, строительство перерабатывающих мощностей, выполнение соцобязательств? Правительство должно подумать на этот счет. Нужно заняться этой работой, учесть ее при разработке новой налоговой политики. В целом, налоговая политика должна быть гибкой. В конце концов, это не священное писание. Прежде всего, вы должны привлекать инвестиции. Сейчас за инвестиции идет огромная, напряженная борьба на внешних рынках, и здесь нам упираться в стену ни в коем случае нельзя. Қазір жаңа Бюджет кодексі дайындалып жатыр. Осы ретте бюджет ережелеріне және оны мүлтіксіз сақтау қажеттігіне назар аударғым келеді. Мұндағы ең басты қағида – көрпеге қарай көсілу. Ұлттық қорға жармаса беруді доғару қажет. Мен бұл туралы осыған дейін де талай рет айттым. Нацфонд – это средства будущих поколений. Мы должны использовать его ресурсы только в необходимых случаях, в кризисные периоды. Следует в полной мере использовать институт государственного-частного партнерства и подушевого финансирования, особенно для привлечения инвестиций в социальную инфраструктуру. В декабре прошлого года мною подписаны законодательные поправки, направленные на внедрение новой модели ГЧП. Приняты меры для обеспечения прозрачности процедур отбора частных партнеров, ограничено участие квазигосударственных предприятий. Тем самым созданы условия для вовлечения бизнеса в реализацию государственных проектов. Данный инструмент должен максимально использоваться при реализации новых национальных проектов. Поручаю Правительству подготовить Комплексную программу ГЧП в социальной сфере. ТӨРТІНШІ. Экономиканы монополиядан арылту – маңызды міндет. Бұл бағытта нақты жұмыс басталды. Нәтижесі қазірдің өзінде жаман емес. Бірақ мұнымен шектелуге болмайды. Елімізде мекемеаралық комиссиялар құрылды. Олардың алдына нақты міндеттер қойылды. Осыған орай заңсыз шығарылған активтерді қайтару, әділеттілікті қалпына келтіру, адал бәсекелестікке жағдай жасау керек. Мұның бәрі – уақытша міндет емес. Керісінше, бұлар – жаңа экономикалық саясаттың басты қағидаттары. Тауар нарығының монополиялық құрылымы әлі де өзгере қойған жоқ. Оның үстіне бизнес, әсіресе орта бизнес қарқынды дамымай отыр. Сондықтан тың шараларды қолға алу қажет. Үкімет осыған қатысты нақты ұсыныстар беріп, бір шешім қабылдауға тиіс. Келесі. «Стратегиялық нысандар» ұғымын айқындау тәсілін қайта қарау қажет. Бәлкім, аймақтық маңызы бар стратегиялық нысан ұғымын енгізу керек шығар. Бұл – әлемдік тәжірибе. Бәрін ойланбай өзгерте беру экономикалық қауіпсіздікке нұқсан келтіруі мүмкін. Қазіргі геосаяси жағдайда бұл мәселенің өзектілігі тіпті арта түсті. Қазақстан салмақты және дербес экономикалық саясат жүргізуі керек. Қоғамдық ресурстар қолжетімді болуы үшін ашық аукцион қағидаттарын басшылыққа алу қажет. Бизнес өкілдері барлық міндеттемелерін адал орындау үшін тиімді бақылау жүйесін орнату керек. Монополистерге қарсы қозғалған істер бойынша сапалы жұмыс атқарылуға тиіс. Ол үшін қазылардың білікті болуы аса маңызды. Қазір заңсыз шығарылған активтерді мемлекетке қайтару жұмысы жандана түсті. Қайтарылған активтер мен мүліктер қолды болып кетпеуі керек. Барлық қаражат толығымен экономиканы дамытуға жұмсалуы қажет. Осы орайда қаржыны қайтарып, елімізді өркендетуге атсалысқысы келетін азаматтарға мынаны айтқым келеді. Жаңа индустриялық жобаларға қаржы салыңыздар. Қазақстанда жаңа өндірістер ашып, жаңа жұмыс орындарын құрыңыздар. Сонда мұндай активтерге және оның иелеріне қатысты ешқандай мәселе туындамайды. Тағы да қайталап айтамын. Біз адал әрі ашық жұмыс істейтін бизнес өкілдеріне барлық жағдайды жасаймыз. В целом, Правительству и акимам следует значительно активизировать работу по привлечению инвестиций. Я об этом уже сказал, но, с учетом исключительной важности, повторю. Да, в прошлом году был привлечен рекордный за последние 10 лет объем прямых иностранных инвестиций – 28 миллиардов долларов. Однако наибольший объем вложений, более 43% от общей суммы, традиционно шел в горнодобывающий сектор, тогда как инвестиции в обрабатывающую промышленность составили всего пятую часть. Поэтому нам нужна гибкая, адаптированная к нашим потребностям и реалиям налоговая политика, высокая мобильность и финансовая чистоплотность всех государственных служащих. Необходимо выстроить эффективную систему привлечения и, самое главное, «приземления» инвестиций. Зарубежным инвесторам следует предлагать вкладывать в конкретные проекты, формировать готовые пакетные решения. Правительство продуктивно работает с крупными зарубежными партнерами в конкретных отраслях, но надо наращивать усилия. Необходимо создать интерактивную инвестиционную карту, запустить цифровую базу данных инвесторов и инвестиционных проектов каждого региона. Недавно я назначил заместителем Премьер-министра – министром иностранных дел Мурата Нуртлеу. У него значительный опыт работы в международной сфере. По распределению обязанностей он будет также заниматься привлечением инвестиций. Надеюсь, результаты в этой отрасли будут получены. К этой работе следует привлечь и Национальную палату «Атамекен». Считаю необходимым за каждым значимым инвестиционным проектом закрепить сопровождение со стороны сотрудников прокуратуры. Это позволит наладить систему коллективной ответственности и освободит госслужащих от опасений принять неправильное решение. Такая мера должна повысить эффективность работы по привлечению инвестиций и послужит гарантией безопасности инвестиций иностранных предпринимателей. Практика прокурорского сопровождения инвестиционных проектов существует в мире. Это не новая практика. Мы ее должны использовать у нас в Казахстане с учетом всех положительных аспектов. Прокурорское сопровождение необходимо не для того, чтобы препятствовать реализации тех или иных проектов, а наоборот, чтобы подсказывать, как лучше сделать, чтобы тот или иной инвестиционный проект получил свое развитие. Считаю, что все это будет способствовать улучшению инвестиционного климата в нашей стране. А улучшение инвестиционного климата в Казахстане – задача стратегического порядка. ПЯТОЕ. Предстоит кардинально перестроить работу по дальнейшему развитию инфраструктуры, в первую очередь коммунальной. Недовольство граждан этой зимой вызвала неудовлетворительная, по сути, провальная работа по обеспечению теплом. Более половины ТЭЦ находятся в зоне риска, уровень износа в некоторых городах превысил 80%. Средний износ тепловых сетей по стране составил около 54%. А в 80 городах с централизованным теплоснабжением этот показатель – от 75 до 92%. В целях модернизации коммунальной сферы я поручал обеспечить переход на новую тарифную политику «Тариф в обмен на инвестиции». В текущей ситуации Правительству придется решить «законсервированные» годами проблемы, но другого пути нет. Мы не одни в данном регионе, у всех цены на топливо выше, чем у нас. В некоторых странах, в нашем ближайшем окружении, цена на топливо почти в два раза выше, чем у нас. Следовательно, все субсидии государства уходят в экономику других стран. Мы либо постепенно повысим тарифы и приблизим их к рынку, либо останемся вовсе без инфраструктуры во всех городах и селах. Например, в прошлом году перекрестное субсидирование цен и тарифов только за счет Фонда «Самрук-Казына» превысило 1 триллион тенге. Это очевидное искажение принципов рыночной экономики. Вместе с тем переход от перекрестного субсидирования цен и тарифов должен быть осуществлен плавно. Нужно, прежде всего, учитывать уровень доходов конкретных групп потребителей. Здесь забегать вперед ни в коем случае нельзя. Шапкозакидательство тоже должно полностью отсутствовать. Нужно проводить политику плавно, гибко, спокойно, но идти вперед. Другого пути нет. Сидеть на месте с существующими тарифами уже невозможно. Тағы бір мәселені арнайы ескерткім келеді. Тарифті өсіруден түскен қосымша қаржы тек қана коммуналдық инфрақұрылымды жаңғыртуға жұмсалуы керек. Сондай-ақ жаңа қуат көздерін іске қосуға және жұмысшылардың жалақысын көтеруге бағытталуы қажет. Монополистердің міндеттері мұқият нақтыланып, толығымен орындалуға тиіс. Сондықтан Үкіметке қаржының жұмсалуын бақылайтын қатаң амал-тәсілдер енгізуді тапсырамын. Оған цифрлық бақылау жүйесін де енгізу керек. Жұрт коммуналдық қызмет үшін төлеген ақшасы қайда кетіп жатқанын көріп отыруға тиіс. Қазіргі заманғы ақпараттық технология бұған толық мүмкіндік береді. Жанар-жағармайдың бағасын көтеру мәселесіне де дәл осылай қараған жөн. Түскен қаржыны делдалдар, яғни алыпсатарлар иемденіп кетпеуі қажет. Оны жаңа мұнай-газ жобаларын жүзеге асыруға және мұнай өңдеу зауыттарын жаңғыртуға жұмсау керек. Поэтому Правительство должно принять дополнительные меры по повышению налоговой отдачи для государства при пересмотре цен на нефтепродукты. В целом, по тарифной политике поручаю Правительству проработать вопрос введения «социальных норм потребления» регулируемых товаров и услуг. В конце концов, это международная практика. «Судың да сұрауы бар». Оны неғұрлым көп тұтынсаң, соғұрлым көп ақша төлейсің. Бұл – жұртты үнемшіл болуға үйрететін әділетті және қарапайым ұстаным. Дамыған елдердің тұрғындары әр нәрсенің қадірін біледі. Үнемшілдік олардың өмір салтына айналған. Тіпті су мен жылуды ысырап етпеуді балаларға жастайынан үйретеді. Біздің азаматтарымыз да осындай үнемшіл болуы керек. Әсіресе суды үнемдеп тұтынуымыз керек. Мен су тапшылығының артып жатқанын ұдайы айтып жүрмін. Сарапшылардың пайымдауынша, 2040 жылға қарай суға деген сұраныс 50 пайызға артады. Қазақстан 2050 жылға қарай «суға өте мұқтаж» елдердің санатына кіруі мүмкін. Мы медленно, но верно приближаемся к категории вододефицитных стран. Қазір елімізде 600 мыңнан астам адам таза ауызсуға зәру. Бұл – ауылдағы ағайын ғана емес, қала халқы үшін де өте өзекті мәселе. Ірі шаһарлардың инфрақұрылымы жылдан-жылға артып келе жатқан сұранысқа жауап бере алмай отыр. Тіпті Астананың өзінде су тапшылығы қатты сезіле бастады. Басты себептің бірі – құрылыстың көбеюі. Үнемшіл болмасақ, таза су беретін жаңа нысандарды іске қосқанмен, тапшылықты жоя алмаймыз. Для нас это очень актуально. Так, Казахстану требуется в 3 раза больше воды на доллар производимого ВВП, чем России или США, и в 6 раз больше, чем засушливой Австралии. Анализ работы предприятий, ответственных за централизованное управление водохозяйственными объектами, показал их низкую эффективность. Другими словами, воду мы не экономим. Займы от международных финансовых организаций на реконструкцию водохозяйственных и гидромелиоративных систем, должным образом не осваиваются. Остро стоит кадровый вопрос. Правительство определило базовый вуз для подготовки специалистов водной отрасли. Теперь необходимо перезагрузить саму систему управления. «Казводхоз» следует переформатировать в финансово стабильную организацию. Она возьмет на себя лидирующую роль в трансформации водной отрасли. Так должно быть. Қазір 500-ден астам гидротехникалық нысан әбден тозып тұр. Тіпті оның 200-інде төтенше жағдай туындау қаупі бар. Кезінде кейбір суқоймалар бұзылып, қайғылы оқиға болғанын білесіздер. Осындай жайттың алдын алу үшін гидроқұрылымдар жан-жақты тексерілуі тиіс. Апаттық жағдайда тұрған және қараусыз қалған нысандарды бақылауға алу керек. Қауіп-қатерлер картасын жасау қажет. Төтенше жағдайға әкеліп соқтыруы мүмкін қатерлердің алдын алу үшін нақты шараларды қолға алған жөн. Сондай-ақ Су ресурстарын басқарудың бірыңғай ақпараттық-сараптамалық жүйесін жасау керек. Еще одна проблема – это благоустройство городов. Данным вопросом должны заниматься акимы всех уровней. Известно, что наряду с социально-экономическими факторами уровень развития регионов определяется внешний обликом зданий, их соответствием санитарным нормам, озеленением территорий, состоянием общественного пространства, наличием детских спортивных площадок и прочее. Есть ли у нас все это? Думаю, что нет. В обществе также активно обсуждается вопрос эффективного управления жилым фондом. Реформа, направленная на внедрение института ОСИ, не доведена до конца. Наряду с ОСИ по-прежнему функционируют КСК. Вообще, мы с этой реформой ОСИ сильно ошиблись. Но сейчас акимы вместе с Правительством должны найти выход из этой ситуации, потому что положение достаточно серьезное. В таких условиях главная задача – обеспечить людей качественными и прозрачными услугами – не выполняется. В то же время данная реформа предполагала создание первой ступени в системе местного самоуправления. Поэтому оставлять без должного внимания эту задачу нельзя. Я надеюсь на поддержку и активное участие депутатов всех уровней, будь то маслихаты, Мажилис, Сенат. Здесь присутствует Альберт Рау. Вы занимались этим вопросом. Мне кажется, нужно более серьезно подойти к решению этой задачи. В целом, требуется выверенная инфраструктурная политика. Как я уже сказал в недавнем выступлении в Парламенте, нам нужен Национальный инфраструктурный план до 2029 года, ориентированный на конкретные результаты, подкрепленный финансированием с достижимыми сроками исполнения. Еще один вопрос. Конечно, может этот вопрос не президентского уровня, но я должен о нем сказать. Ко мне постоянно обращаются из всех областей с жалобами о бродячих собаках, которыми никто из представителей власти на местах не занимается, ссылаясь на соответствующий закон. Но, идя по такому пути, мы можем потерять контроль над ситуацией. То и дело появляются сообщения, что свора бродячих собак напала на людей и детей. Да, мы должны бережно относиться к животным, но не позволять их агрессию к людям, особенно в отношении детей. Между тем количество жертв нападения бродячих собак увеличивается. Это недопустимо. Я прошу вас всех принимать меры. АЛТЫНШЫ. Ұлттың дені сау және сауатты болуы – өте маңызды мәселе. Осыны ескермесек, экономиканы реформалау бос әурешілік болады. Бұл – мемлекеттің міндеті. Ең алдымен, адамдарға сапалы медицина қолжетімді болуы қажет. Денсаулық сақтау жүйесінде шешімін таппаған мәселе өте көп. Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі осы саланы дамытуға тың серпін береді деп үміттенеміз. Алайда бұл жүйедегі қаржы айналымына бақылау жасалмайды. Низкий уровень информатизации привел к существенному повышению нагрузки на медперсонал. Деятельность региональных комиссий Фонда медстрахования не прозрачна, что приводит к росту расходов на здравоохранение. На фоне бесконтрольного потребления медпомощи число дорогостоящих диагностических услуг увеличилось в 11 раз. Стационары страны в конце прошлого года испытывали острый дефицит средств. Это означает, что отвлекаются средства от действительно важных направлений. Правительству совместно с акимами регионов следует провести ревизию деятельности региональных филиалов Фонда медицинского страхования. Коррупционные риски сохраняются и в вопросах лекарственного обеспечения. Этому способствует неэффективная система планирования. До сих пор медицинские организации «вручную» формируют потребность в лекарственных средствах. Нередки случаи значительного завышения цен на медицинскую технику. Все еще не решен вопрос запуска интеграционной платформы здравоохранения. Работа ведется и планы у Правительства большие, но важна эффективная и оперативная реализация. Қазіргі заманда дамудың басты кілті – білім. Біз заман талабына барынша бейім, сондай-ақ жарқын болашақты өз қолымен қалайтын жасампаз ұрпақ тәрбиелеуіміз керек. PISA халықаралық зерттеуіне қарасақ, еліміз соңғы 10 жылда орта білім сапасы бойынша 80 елдің ішінде елуінші-алпысыншы орыннан көтерілген жоқ. Демек, жағдайымыз мәз емес. Басты түйткілдің бірі – балалардың білімін біржақты бағалау. Елімізде білімнің сапасына емес, көрсеткіштің жоғары болуына баса мән беріледі. Оқушылардың бірыңғай ұлттық тестілеуден алған бағасы мен мектептегі бағасы екі түрлі. Айырмашылық 30 пайыз немесе одан да көп болуы мүмкін. Сондай-ақ осындай алшақтық халықаралық және ұлттық бағалау кезінде байқалады. Ашығын айтсақ, мұның бәрі жаппай белең алған көзбояушылықтың кесірінен болып отыр. Өзіңді өзің алдау жарға жығады. Надо продумать как объективно оценивать полученные знания в школе. В то же время нет смысла создавать новые ведомства или центры тестирования, сертификации и прочее. Через это мы проходили. Это тоже источник коррупционных рисков. Поэтому Правительство должно дать свои рекомендации на этот счет. Жалпы жас ұрпақ білімді болмаса, елдің өсіп-өркендеуі жайлы сөз қозғаудың өзі артық. Бүгінгі білімді жастар ертең Қазақстанды алға жетелейтін мамандарға, кәсіпкерлерге, басшыларға айналады. Сондықтан мен білім мәселесіне ерекше мән беремін. Тағы бір назар аударатын мәселе – жас ұрпақтың қауіпсіздігі. Балаларға қатысты жантүршігерлік қылмыстар жиілеп кетті. Мұндай оқиғалар мектепте, көшеде, тіпті үйде болып жатыр. Сорақы жағдайлар оқушылардың өзіне қол жұмсауына себепкер болып отыр. Тіпті ата-аналардың өздері баласына қорлық көрсетіп, оның арты қайғылы жағдайға ұласып жатады. Отбасындағы зорлық-зомбылықтың алдын алу жұмысы әлсіз. Жауапты мекемелер мен құқық қорғау органдарының қызметі ойдағыдай нәтиже берген жоқ. Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу саясатын қайта қарауымыз керек. Әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау шараларын заңмен күшейту керек. Отбасы құндылықтарын дәріптеу ісіне ерекше көңіл бөлген жөн. Тағы да ескертемін, біз қоғамдағы, көшедегі, тіпті әр үйдегі қауіпсіздікті қамтамасыз етпесек, дамыған елдердің қатарына қосылуымыз қиын болады. Азаматтарымыз еркін жүріп-тұратын қауіпсіз қоғам құруымыз қажет. Далее. В рамках эффективного развития человеческого капитала государственная социальная поддержка должна стать точечной и адресной. Текущий объем социальных гарантий должен не сокращаться, а перераспределяться в пользу действительно нуждающихся в них граждан. Государство будет помогать тем, кто без этого не может обойтись. Основой всего должна стать упреждающая социальная политика, направленная в большей мере не на выплату поддерживающих пособий, а на создание продуктивных рабочих мест. Это позволит обеспечить реализацию принципа «всеобщей занятости». Қазір еңбек нарығында жастардың үлесі артып келеді. Үкіметке және әкімдерге 2030 жылға қарай 3 миллион 300 мың адамды жұмысқа тұрғызу туралы тапсырма берілді. Оның 2,2 миллионы жастар болуы тиіс. Жаңа жұмыс орындары уақытша емес, тұрақты болғаны жөн. Елімізде аймақтардың жұмыспен қамту карталары бекітілген. Соған сәйкес жыл сайын шамамен 950 мың адамға жұмыс тауып беру көзделген. Ол үшін бюджеттен 130 миллиард теңге бөлінді. Осы қаржының арқасында, яғни субсидия арқылы 150 мың адам жұмысқа орналасады. Оның бәрі – жастар және әлеуметтік тұрғыдан осал санаттағы азаматтар. Жастардың кәсіпкерлік бастамасына қолдау көрсету үші