Буллингке куә болған балалар пассивті және активті куәгерлер болып екіге бөлінеді. Пассивті куәгерлер буллингті көре тұра ешқандай әрекет жасамайды. Олардың мұндай әрекетсіздігі буллингтің одан әрі жалғасуына себеп болуы мүмкін. Ал активті куәгерлер буллингті тоқтатуға тырысады. Олар жәбірленушіге қолдау көрсетуге, мазақ етушілермен сөйлесуге немесе мұғалімдерге хабарлауға тырысады.Буллингке куә болған балалардың психологиялық жағдайы да маңызды мәселе. Көптеген куәгер өздерін кінәлі сезінеді. Өйткені олар жәбірленушіге көмек көрсету мүмкіндігіне ие емес.Мамандардың айтуынша, буллингтің алдын алу үшін кешенді шаралар қабылдануы қажет.

Біріншіден, мектептерде буллинг туралы ақпараттандыру шараларын жүргізу керек. Оқушыларға буллингтің салдары мен оның зиянды әсерлері туралы білім берілгені жөн. Сондай-ақ мектеп психологтары мен әлеуметтік педагогтар бұл мәселеде белсенді рөл атқаруы тиіс.

Екіншіден, мұғалімдер мен мектеп әкімшілігі буллингке қарсы арнайы бағдарламалар мен шараларды ұйымдастыруы көп мәселенің алдын алады.Сонымен қатар буллингтің алдын алу үшін мектептер мен отбасылар арасында тиімді коммуникацияны қамтамасыз ету қажет. Бұл тек жәбірленушілерге ғана емес, барлық балаларға қауіпсіз, қолайлы орта қалыптастыруға мүмкіндік береді.Бүгінгі таңда әлем елдері күрделі мәселені шешу үшін өзіндік әдіс-тәсілдер мен бағдарламаларды қолдануда. Мәселен, АҚШ-тағы мектептерде «Оқушыларды қорғау» бағдарламасы іске асырылуда. Әлімжеттікке куә болған оқушыларға психологиялық көмек көрсету үшін психологтар мен кеңесшілер оқушылардың сезімдерімен жұмыс істейді. Оқушылар арасында семинарлар, тренингтер ұйымдастыру арқылы әлімжеттіктің алдын алу шараларын жүргізіп, дұрыс қарым-қатынас жасау дағдыларын үйретеді. Сонымен бірге оқушыларға жедел көмек көрсету үшін байланыс нөмірлері мен ресурстар ұсынылады.

Канадада «Позитивті мектеп» бағдарламасы қабылданған. Бағдарламаның мақсаты – оқушыларға мейірімділік, түсіністік және құрмет көрсету дағдыларын үйрету. Сондай-ақ мектепте мейірімділік күндері өткізіліп, оқушыларды бір-біріне қолдау көрсетуге ынталандырады.Ал Ұлыбританияда «Antibullying Alliance» (әлімжеттікке қарсы одақ) ұйымы жұмыс істейді. Ұйым мектептерді қолдау, әлімжеттіктің алдын алу үшін бағдарламалар мен құралдарды ұсынады. Ұйым әлімжеттік проблемасын зерттеу, статистикалық деректер жинау, нәтижелер бойынша ұсыныстар дайындаумен айналысады.Аустралияда әлімжеттікке куә болған балаларды қолдауға арналған «Safe Schools» бағдарламасы іске асырылуда. Бағдарлама оқушыларға көптүрлілікті қабылдауға, теңдік пен инклюзияны дамытуға бағытталған. Оқушылар арасында мейірімділік, құрмет және әртүрлілік туралы білім беруді көздейді. Оқушылардың бір-біріне қолдау көрсетуіне, достық қарым-қатынастарды дамытуына жағдай жасайды.

Норвегиядағы «Кидс-Програм» бағдарламасы оқушыларға әлімжеттіктің себептері мен әсерлері туралы білім береді. Тренингтер мен семинарлар арқылы балаларды қолдап, әлімжеттікке куә болған балалардың куәгерлік рөлін арттыруға ықпал етеді.Жоғарыда мысалға келтірілген шетелдік тәжірибелер әлімжеттікке куә болған оқушыларды қолдау үшін тиімді стратегияларды ұсынады. Бұл бағдарламалар мен тәсілдер балалардың психологиялық денсаулығын қорғау, мейірімділік пен түсіністік атмосферасын қалыптастыру және әлімжеттіктің алдын алу үшін кешенді шаралар қабылдауға бағытталған. Қазақстанда да осы тәжірибелерді ескере отырып, әлімжеттікке қарсы жұмыс жүргізу тиімді әрі пайдалы болуы мүмкін.

Әлімжеттікке куә болған оқушыларды қолдау – маңызды әлеуметтік мәселе. Олардың психологиялық денсаулығын қорғау, эмоциялық жарақаттарын жеңілдету және қауіпсіз, мейірімді орта қалыптастыру үшін кешенді шаралар қажет. Бұл жұмыстар тек мектептерде ғана емес, сонымен қатар отбасылар мен қоғамда да жүзеге асырылуы тиіс. 

А.ОРЫНБАСАРҚЫЗЫ,
журналист