Зиянды әдеттер жамандыққа бастайды
Адамның өмір сүру салтындағы ең жауапты кезең – отбасы құру. «Бас екеу болмай, мал екеу болмайды» деп атам қазақ біліп айтқан. Қасында жан жары, бесікте баласы жылап жатпаған соң салт басты, сабау қамшылылардың дүние басын құрауы, керек-жарақты түгендеуі сирек кездеседі. Ал отбасы расында оңды-солды шашылу мен шалыс басудан, қателік пен қатерден сақтайды. Мұндайда тағы да қазақтың «Үйлену оңай, үй болу қиын» деп айтқан мәнге толы мәтелі еске түседі.
Отбасын құрып, жаңа өмір бастауға ниет еткен екі жас барлық жағынан дайын болуы шарт. Мәселен, қыз бала еркелігін тиып, тыныс-тіршілігін байыптайды. Енді өзінің жүріс-тұрысына дейін сынға түсетін сәт жеткенін ұғып, бой түзейді. Бұрын мән бермеген ұсақ-түйектер тұрмыс құрған соң маңызды мәселеге айналады. Шай құйып, ас ұсынудан бастап, сәлем берудің ілтипаты мен ізетін меңгеруге талпынады. Ана атанып, ұрпақ тәрбиелеуі үшін өз бойын тіктеу керектігін түсінеді. Жігіт те сол сәттен бастап, бойдақтығымен қош айтысудың алдында қыдырысын азайтып, кем-кетігін түзеуді мақсат тұтады. Асқар тау атанар кезеңінің жеткенін ұғынып, жаман әдеттен бойын аулақ ұстауға ұмтылады.
Көш жүре түзелетіні тағы бар. Үй болудың қиындығын негізі тек екі жас бас қосқанда ғана шын сезінеді. Әрине әсіресе алғашында түрлі келіспеушіліктер белең алуы мүмкін. Ыдыс-аяқ сылдырай бастайды. Өйткені әлі бір-біріне сіңісіп, еті үйрене қоймаған екі бөлек адамның бір бағытта өмір сүруі кімге болсын оңай тие қоймас. Жігіттің кей қылығы келіншегіне ұнамай қалып реніш шығып жатса, келіннің де басқан ізі аңдулы. Сондықтан екеуі де барынша бір-бірінің кем-кетігіне сабырмен қарап, бір-бірін түзетуге емес, бірігіп түзелуге бет бұруы шарт.
Осы тұста қыз кезінде еркіндік пен жастықтың ықпалымен жаман әдеттерге әуес болған Айгүлмен тілдескен едік. Ол бір тал темекінің өмірін тас-талқан ете жаздағанын есіне алды.
Иә, «Қызым үйде, қылығы түзде» деген осы. Дер кезінде ес жию қажет. Әйтпесе ата-анаңды жерге қаратасың. Нәзікжандылар бір-бір үйдің түтінін түтетіп, берекесін кіргізетін келін, бесігін тербететін ана болғандықтан олардың әр қадамының оң болғаны маңызды. Жат қылық, жаман әдеттен арылған жандардың ғана отбасы берекеге толы болары анық. Олай болмаған жағдайда не өз бақытыңды басынан теуіп кете барасың немесе ерлі-зайыптының қарым-қатынасы қиындап кетеді. Сөйтіп, күнде ың-шыңнан басталған тіршілік берекеңді алады.
Бағила мен Батыр есімді ерлі-зайыптылар біз тұратын көшеге көшіп келген болатын. Үйінен тек ұрыс-керістің даусы шығатын тоңтеріс мінезді ерлі-зайыптыдан бүкіл көрші зәрезап болдық. Бірде сол үй көршілерін шайға шақырды. Үйінде шиеттей бала-шағасымен апай ғана бар екен. Жұмыс істемейтін күйеуі сол күні сапарлап кетіпті. Әйелдердің басын қосып шайға шақырған Бағила апай ағынан жарылып, дастарқан басында көз жасын тия алмады.
Осы бір уыттың салдарынан бір адамның тағдыры ғана емес, тұтас бір отбасының сиқы бұзылып, берекесі қашып жатқаны анық. Өзіне жауапкершілік ала алмағандықтан мұндай адамдар үшін ештеңенің құны қалмай, дел-құлы күйде ғұмыр кешеді. Осындай ауыр жағдаймен бетпе-бет кезіккен психолог Сая Думанбаеваның пікірін тыңдаған едік.
Бір сәттік еркіндіктің салдарынан дәмін татып көрмек болып, азабын жылдарға, тіпті тұтас ғұмырға айналдырып алғандар қаншама?! Бұл қадірсіз кесапат алдымен адамның санасын тұмандатып, ерік-жігерін әлсіретіп, тіпті шаңырағын шайқалтып жіберетін пәтуасыздыққа ие. Мұндай отбасында балалар әкесінен үлгі орнына үрей көреді.
Аналар үмітін жоғалтып, тұрмыстың ауыртпалығын жалғыз көтеріп кете барады. Үйдің берекесі қашып, сөздің соңы үнемі жанжалға ұласады. Ақыры осындай ауыртпалықтардың салдарынан шаңырақтың шайқалуы заңдылыққа айналып отыр. Оның ең қауіпті тұсы зияны бірден байқалмайды. Уақыт өткен сайын тәуелділік тереңдеп, шығатын жол тарылып кетеді. Қоғам да мұндай тағдырлардан ұтыс таппайды. Сондықтан анашаны жеңіл әдет деп қабылдауға болмайды. Ол болашаққа балта шабатын қауіптің түрі. Бұған көз жұму – қателік.
Жалпы тату-тәтті ғұмыр кешу ерлі-зайыптының зиянды әдеттерден аулақ болуымен өлшенеді. Ішімдік, темекі одан да басқа уытты заттарға деген құмарлық пен зиянды әрекеттерге деген тәуелділік адам баласына опа әпермейді. Сондықтан бақытты болғысы келетін жандар, бойын зиянды әдеттерден аулақ ұстағаны абзал.
Құралай СЕЙСЕНБЕКҚЫЗЫ