«Қиын» балалардың тілін тапқан капитан

Бірнеше ай бұрын Тараз қаласында алғаш рет учаскелік инспекторлар мен кәмелетке толмағандар істері жөніндегі инспекторлардың республикалық слеті өткен болатын. Слетке еліміздің барлық өңірінен 40-тан астам қызметкер қатысты. Үш күнге созылған байқау барысында заңнаманы білу бойынша тестілеу, атыс және дене даярлығы бойынша жарыстар өткізілді. Байқау қорытындысы бойынша Эльмира Байниязова «Кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі ең үздік инспектор» атанды.

Жақында үздік инспектормен кездесіп, қоғамды алаңдатқан жасөспірімдер қылмысы, оның алдын алу жолдары және жастарды түзу жолға бағыттау тақырыбында ой өрбіткен едік.

Негізінде Эльмира Алматы облысы, Ұзынағаш ауданының тумасы, 1987 жылы дүниеге келген. Бала күнінен ата-анасы қызының жан-жақты дамуына ерекше көңіл бөліп, түрлі үйірмелерге қатысуына жағдай жасаған. Нәтижесінде кейіпкеріміз спорт саласында, әсіресе бокста жақсы қырынан талылып, ән айту, би билеуге бейім болып өскен.

Маманның айтуынша, жасөспірімдермен жұмыс істеу жан-жақты ізденісті талап етеді. Әр жасөспірімнің мінезіне сай дұрыс тәсіл қолдану, олармен тиімді қарым-қатынас орнату маңызды. Кей кездері нәзікжанды инспектор түрлі қиын жағдайларға куә болып, әттеген-ай дейтін сәттерді де бастан кешіреді. Полиция капитанының жасөспірімдермен жұмыс істеудегі басты қағидасы – ең алдымен баланың жандүниесін түсіну, оның құқығын ешкімге таптатпау. Міндетіне сай балалардың қоғамдағы орны ерекше екенін ересектерге де, жалпы ортаға да жеткізе білу жолында аянбай тер төгіп жүр.

Айрықша атап өтерлігі, Эльмира қызмет көрсететін аумақта соңғы бес жылда жасөспірімдер арасында ешқандай қылмыстық құқықбұзушылық тіркелмеген. Мұны бала тағдырына бейжай қарамайтын қызметкердің профилактикалық жұмыстарды үзбей жүргізуінің, аумақты тұрақты бақылауда ұстауының нәтижесі деп бағалауға болады.

Кейіпкеріміздің жауапкершілікке толы қызметінде есте қалған оқиғалары да аз емес. Десе де түнгі рейд кезіндегі жағдай әлі күнге есінен кетпейді. Бірде рейдтік іс-шаралар жүргізу барысында беймезгіл уақытта жүрген жасөспірімдер анықталып, барлығы №2 полиция бөлімшесіне жеткізіледі. Достарының бәрін ата-аналары келіп алып жатқанда, бір бала ғана жалғыз қалады. Оның көңіл күйінің ерекше төмен екенін инспектор бірден байқайды. Кәсіби маман ретінде ол баланың ішкі жағдайына мән беріп, әңгімеге тартады.

Сөйтсе, баланың тағдыры тым ауыр екен. Айтуынша, ата-анасы ерте айырылысып, әкесі басқа отбасы құрған. Анасы психикалық жүйке ауруына байланысты емделуге кеткен екен. «Мен бала болып қыдырып көрмедім. Анам уақытша емделіп жатқан кезде достарыммен бірінші рет сыртқа шыққан едім. Сол сәтте полиция ұстап алды» дейді ол.

Жасөспірім алып кететін тек ағасы ғана барын айтады, бірақ ағасының қолында оны ресми түрде алуға қажетті ешқандай құжат, сенімхат болмайды. Сондықтан инспекторлар баланы ағасына тапсыруға қауіптенеді, оның болашағына алаңдайды.

Сөйтіп, баланы анасы келгенше уақытша бейімдеу орталығына орналастыруға шешім қабылданады. Бірақ орталыққа келгенде бала қатты қобалжиды. Инспектор оның ішкі күйзелісін байқап, жай ғана: «Саған қандай көмек керек?» – деп сұрайды. Сол сәтте бала инспектордың мейірімін сезініп: «Мені бұл жерге орналастырмай-ақ қойсаңыздар. Анам келгенше жақындарымның қасында болғым келеді» деп ішіндегі шынайы тілегін айтады да тағы бір ағасының нөмірін ұсынады. Бірақ әкесінің бауыры болғанымен бұл ағасы да балаға жақын емес болып шығады, керек десеңіз танымайды да екен. Инспектор соған қарамастан әлгі кісіге мән-жайды түсіндіріп, баланың әкесінің нөмірін алады. Әкесі болған жағдайды естіген сәтте, уақытқа қарамастан бірден жетеді.

Полиция капитанының айтуынша, бұрынғы және қазіргі буынның айырмашылығы жер мен көктей. Сондықтан маман әр балаға жеке қарым-қатынас қажет екенін айтады. Ол девиантты мінез-құлықты балалармен жұмыс істеуде жеткіншектерге жекіріп, «сен осындайсың» деп айыптауды дұрыс әдіс емес деп есептейді. Жаза қолдануға да болады, бірақ ол баланың қоғамда өз орны бар екенін, оны тыңдайтын, қолдайтын адамдардың бар екенін сезіндіре отырып жасалуы тиіс.

Сондай-ақ инспектор «девиантты мінез-құлық түзелмейді» деген оймен келіспейтінін жеткізді. Әр баланың балалық және жасөспірімдік кезеңдерінде өтпелі, қиын сәттері болады. Кей балаларда девиантты мінез дәл осы кезеңдерде күшейіп, кейін басылады. Өмір адамның мінезін біртіндеп қалыптастырады. Жас ерекшелігіне қарай мінез өзгерістерінің болуы табиғи құбылыс. Сол секілді бұзақылыққа бейім жасөспірімдерді ерте анықтап, олармен жұмыс істеу полиция капитанының күн тәртібінен түспейтін мәселе.

Маманның айтуынша, жасөспірімдердің көптеген қателіктері көбіне ойланбастан жасалатын әрекеттерден туындайды. Сондай-ақ, кейбір балалардың жоқшылық пен тұрмыстық қиындықтардан мәжбүрлі қадамдарға баруы да орын алады екен.

Осы тұста полиция капитаны ұлттық тәрбиенің маңызы зор екеніне тоқталды. Бүгінгі таңда ауыл ақсақалдарының, ата-әжелердің өсиеті, отбасылық жылулық пен бірлік сияқты құндылықтардың азайып бара жатқанына алаңдаушылық білдіреді. Егер отбасында үлгі болатын тәрбие ошағы болып, ата-әже немересіне жақын болып, рухани байытатын мысалдарды жиі айтып отырса, баланың қызығушылығы интернетке емес, сол жақын ортасына ауатынына сенімді. Инспектордың пайымдауынша, мұндай тәрбие баланың жандүниесін нығайтып өсіреді.

Маман алдағы уақытта түрлі оқулықтар мен әдістемелік құралдар жазуға ниет етіп жүр. Өз тәжірибесінде кездескен оқиғаларды, тиімді әдістерді жинақтап, жасөспірімдерге және олардың ата-аналарына көмегін тигізетін материалдар дайындауды жоспарлауда.

Ақтоты ЖАҢАБАЙ