Сот жүйесінің ашықтығы мен жариялығы: кассациялық соттар қалай жұмыс істейді?
Құқықтық мемлекет құрудың басты шарттарының бірі – сот жүйесінің әділдігі, ашықтығы және жариялылығы. Әрбір азаматтың сотта өз құқығын қорғай алуы – демократиялық қоғамның негізгі өлшемдерінің бірі болып табылады.
Осы орайда, сот жүйесінің жоғарғы буыны саналатын кассациялық соттардың қызметіне ерекше назар аудару қажет. Кассациялық сот дегеніміз не? Кассациялық сот – сот жүйесінің ерекше бір сатысы. Бұл инстанция құқықтық және процессуалдық нормалардың дұрыс қолданылғанын тексеруге бағытталған. Яғни, бірінші және апелляциялық сатыларда шығарылған сот шешімдерінің заңдылығын бақылап, оларда сот қателіктері немесе заң бұзушылықтары бар-жоғын анықтайды. Кассациялық саты істердің мән-жайын қайта қарамайды, тек заңның сақталуын қамтамасыз етеді. Сот процестеріндегі ашықтық пен жариялылық Сот билігіне деген сенімділік – оның ашықтығына тікелей байланысты. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, барлық сот отырыстары ашық түрде өткізіледі. Тек ерекше жағдайларда – мысалы, мемлекеттік құпия, кәмелетке толмағандардың ісі немесе жеке өмірге қатысты мәселелерде – сот процесі жабық өтуі мүмкін.
Ашықтықты қамтамасыз ететін құралдар: - Заманауи аудио және бейнежазба құралдары арқылы сот процесі тіркеліп, қажет болған жағдайда деректер жұртшылыққа ұсынылады; - Сот жүйесінің электронды порталдары (мысалы, «Сот кабинеті» «Төрелік») арқылы азаматтар өз ісінің жай-күйін бақылап, құжаттар тапсырып, онлайн режимде шағым беруге мүмкіндік алады; - Көптеген сот процестері тікелей эфирде көрсетіледі немесе кейін ресми сайттарда бейнежазба ретінде жарияланады - Журналистер мен қоғам белсенділерінің сот отырыстарына еркін қатысуына жағдай жасалған. Кассациялық шағым беру тәртібі Кассациялық шағым – бұл төменгі сатыдағы соттардың шешімдерімен келіспеген жағдайда берілетін құқықтық құрал. Шағымды азаматтар да, заңды тұлғалар да Жоғарғы Соттың кассациялық алқасына жолдай алады. Алайда бұл үшін апелляциялық сатыдан өту міндетті. Шағымда нақты заң нормаларының бұзылғаны дәлелді түрде көрсетілуі қажет. Яғни, "шешіммен келіспеймін" деу жеткіліксіз – заңға сілтеме жасап, нақты негіздер келтіру керек. Кассациялық сот алқасы шағымды қарап, егер оны негізді деп тапса, алдыңғы шешімді: - толық күшін жоя алады - іске жаңа қарау тағайындайды - немесешешімді өзгеріссіз қалдыруы мүмкін.
Сот жүйесінің ашықтығы мен жариялығы: кассациялық соттар қалай жұмыс істейді? Құқықтық мемлекет құруда сот жүйесінің ашықтығы мен жариялылығы – басты қағидалардың бірі. Бұл ұстаным азаматтардың сотқа деген сенімін арттырып, әділдіктің шын мәнінде жүзеге асуына ықпал етеді. Соның ішінде, сот жүйесінің ең жоғары буыны саналатын кассациялық соттардың қызметі ерекше назарда. Кассациялық сот деген не? Кассациялық сот – бұрынғы сот инстанцияларында (бірінші және апелляциялық) қаралған істерге қатысты заң бұзушылықтар болған-болмағанын тексеретін жоғарғы сот органы. Ол нақты даулардың мәнін қайта қарамайды, тек процессуалдық және құқықтық қателерді анықтайды. Бұл – әділетсіз сот шешімдерінің күшін жоюға немесе оларды қайта қарауға мүмкіндік береді. Ашықтық пен жариялылық қалай қамтамасыз етіледі? Қазақстанда сот отырыстары ашық түрде өткізіледі, тек мемлекеттік құпия немесе жеке өмірге қауіп төнсе ғана жабық қаралады. Сонымен қатар: - Барлық сот шешімдері ресми сайттарда жарияланады - Сот отырыстарына БАҚ өкілдері мен қоғамдық бақылаушылар қатыса алады;
Тараз қаласының әкімшілік
құқық бұзушылықтар жөніндегі
мамандандырылған
сотының төрағасы
Мадемаров Данияр Ақылбекұлы