Қартқа құрмет көрсету- көргенділіктің белгісі
«Әке-шешең жынды болса – байлап бақ» деген тәмсілді бала күнімізден естіп өстік. Осы бір ауыз сөзден қазақтың бүкіл болмысы, ұлттық мінезі көрініп тұр. Ұлттық ұғым бойынша қандай жағдай болмасын, бала өзіне өмір сыйлаған жандардан бас тартпауы, қиындықта қалдырмауы шарт. Алайда қоғамда түрлі безбүйректердің кесірінен қарттық жеңген әке-шеше қарттар үйін жағалап кетті.
Әрине, көпке топырақ шашу – көргенсіздік. Ол орталыққа барған жәутеңкөз қариялардың бірі жалғыз қалғандықтан сонда бас сұғуға мәжбүр болса, енді бірін туған келіні мен баласы қолбайлау болмасын деп, ауыртпалығынан қашып, апарып тастағаны айдан анық. Қай заман, қандай ұлт, нендей адам болмасын әке-шешесінен бас тарту ата-анаға жасалған опасыздық болып саналады.
Қарттар үйіне айдың-күннің аманында қандай бала ата-анасын тапсырады? Бұл шын мәнінде терең ойланатын сұрақ. Негізі бұл орталық бауыр еті баласының мейіріміне шөлдегендердің мекені ме, әлде балаларға салмақ болмаудың жолы ма? Не десек те осы сынды сан сауал орталық туралы толғанған әр адамның санасын сан саққа жүгіртетін күрделі мәселе екені анық.
Облыс әкімдігінің жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасына қарасты №1 Арнаулы әлеуметтік қызметтер ұсыну орталығын бүгінде 161 қызмет алушы мекен етуде. Оның 54-і мүгедектігі бар адам. Жалпы, бала үшін ата-ананың орнын ешкім баса алмайды. Ал баланың орнын кім басады?
Орталық психологы Айгүл Бекбердиеваның айтуынша, орталыққа қайырылатын қызмет алушылардың өмір жолдары әртүрлі болғанымен, олардың тағдырында ұқсас жағдайлар көптеп кездеседі екен.
Тұрманбек атаның отбасы шиеленіскен тағдырдың шырмауына оратылып кете барған. Екі қыз, бір ұлы бар. Бірақ олар қасында жоқ. Немересі «аталап» мойнына асылмайды. Келіні сәлем жасап, шай құйып бермейді. Жалғызының «әке» деген дауысын естімегелі де бірнеше жылдың жүзі болыпты.
– Немеремді сағындым. Балам бір іздеп келмеді, – деп кемсеңдеген қария бәрімізді жылатты.
Ал Аршагүл есімді әжей болса, «Қарттар үйі» деген сөзге үрейленудің қажеті жоқ екенін алға тартты. Ол бірнеше жыл бойы алакөзденген қатал келінінен жапа шеккенін, кейін осы орталыққа келуге іштей шешім қабылдап, өзін-өзі дайындағанын айтады.
Сәлден соң: «Таңертең оянбасам хабарлас», – деп қызының телефонын береді.
Сол сәт ең аяулы адамымды қимай «өлме» деп мен де егіле жылаймын. Соңында бір жастықта бас түйістіріп, құшақтаса ұйықтаған екі жүрек айырылысар күнді ойлап, таңға күрсініп шығатынбыз.
Бірде қызы маған хат жазды. Хатында анасының бөтен қазақтың қызын жақсы көретінін қызғанып қалғанын жасырмады. «Жуырда шешемді алып кетемін», – депті сағынышқа толы жазбасының соңында.
Әжей басқа үйге көшетін болды. Мен туыстардың үйіне кеттім. Жеңгем құрақ ұшып қарсы алса да, ойымда әжем тұрды. Таң қылаң бере үйден қашып шығып, көше кезіп, жаяулатып әжеме тарттым. Ағаш қақпаны тоқтаусыз ұрғылай бердім. Ар жақтан әжем: «Қызым» деп аңырап жылап келе жатты. Есікті аша сала айқасқан құшақтар сол күні кеш батқанша айырылыспады. Кешке күн қызара батқанда «Туыстарың уайымдайды, қайта ғой» деп, шығарып салды. Айырылысар сәт жеткенде жолдың ортасында қайта құшақтаса кеттік. Көлік жүргізушілері тоқтаусыз айқайлап жатыр. Жиналған адамның айқай-шуы. Бірі маған, бірі әжеме жармасып, екі жаққа тартады. Бірақ, біздің айқасқан құшаққа ешкім де, ештеңе де әсер етпеді. Өйткені адамдар тартқан сайын біз бір адамға айналып, таным-түсінік арқылы болмысымыз біте қайнасып бара жатқандай ауыр күй кештік. Соңында тағдыр жеңді. Мен әжемді тастап, ауылға кайттым.
Араға бірнеше ай салып, әжемнің қақпасын қайта қақтым. Көшіп кетіпті. 20 жыл іздедім. Өлгеніне, өлеріне сенбедім. Бірде дәл осы №1 қарттар үйіне жұмыс бабымен бардым. Әлдекімнің аңырап жылап: «Қызым» деген даусын естігенде орнымнан үш рет оқталып, әзер тұрдым. Өмір жолындай айқыш-ұйқыш әжімдердің арғы жағынан кәрі көзі маған тесіле қарап: «Тамақтанып жүрсің бе?» деді ғой, әжем.
Ұзақ сырластық. Қызы сол күйі келмегенін айтып мұңайды. Үш күннен соң келетінімді айтып, қоштасқан едім. Әкеме қоңырау шалып «өз әжемді» тапқанымды, оны алып кететінімді айттым. Әрине, әкем «алып кетеміз» деді. Уәде бойынша араға үш күн салып, қарттар үйіне оралдым. Әттең, тағы да тағдыр жеңді. Менің қайта келгенімді күтпей, әжем өмірден озып кетіпті...
Қаншама адамның арманын аяқ асты еткен орталыққа жәутеңдей қарап кете бардым. Жай кетпедім, ата-әжелердің аппақ үмітін, бала көңілін, аңғал пейілі мен ақ жүрегін арқалап қайттым. «Оларға керегі жылылық қана! Оларға керегі балаларының амандығы ғана еді ғой» деймін іштей егіліп.
Қарттар үйі – біздің қоғамның жүрек тұсында тұрған жара. Ата-ананың орнын ешбір мекеме алмастыра алмайтыны сияқты, баланың орнын ешқандай мейірбике баса алмайды. Қариялар өткеннің шежіресі болса, болашақтың іргетасы емес пе?! Оларды ұмыту өз тамырыңды өз қолыңмен қиғанмен тең. Негізінде адамға адамның қамқорлық көрсетіп, мейірімділік танытуы материалдық жағдайдың бар-жоғымен өлшенбейді. Қамкөңіл жандарға көңіл бөлудің өзі мейірімнің үлкені. Ендеше, жүректегі жылуды жоғалтпайық, қарттарға құрмет- ұлтқа қызметтің бастауы.
Құралай СЕЙСЕНБЕКҚЫЗЫ