Қызға обал жасап, баланың наласына қалмаңыз
Қай дәуірде, қай кезеңде болмасын еркек кіндіктілердің абыройы әйелден асқақ болған. Сондықтан соңғы шешімді ер-азаматтар шығарып, соңғы сөзді де солар айтқан. Әйел тек оларға арқа сүйеп ғұмыр кешкен. Алайда «Бір құмалақ – бір қарын майды шірітеді» демекші, сол бір абыройы асқақ жандар әйелдердің алдында осалдық танытып, қыздардың көз жасына, Құдай қосқан қосағының наласына, баласының обалына қалып жүргендері жанға батады. Мұндай оспадар тірлігімен баланың әкесіз қалуына ықпал етіп, толыққанды бақытты болуына тосқауыл болады.
Он екіде бір гүлі ашылмаған қаракөздеріміздің қызғалдақ ғұмырына балта шауып, алдап-сулап абыройынан айырғаны былай тұрсын, аяғы ауырлап қалғанда бұрылып та қарамастан кете баратын жігіттеріміз туралы не деуге болады? Қыздардың көз жасына қалып жүрген жігіттер, расымен, намыссыз ба?
Кезінде жүрегіне махаббатың шырағын жағып, Құдай қосқан некелі жарымен біраз жыл отасқаннан кейін «қызуы қайтып, қызығы кетті» деп бала-шағасымен бірге тастап, жас иіс іздеп кететіндер ше? Осындай ер-азаматтар әке деген асқар таудың биік даңқын жерге ұрып, абыройын неге аласартып жіберді?
Туған баласының ертеңі алаңдатпайтын ер-азаматтарды қалай жөнге салса болады? Бауыр еті баласын аз уақыттық жеке бас қызығына айырбастап кететін әкелер туралы не айтуға болады? Баланы қасақана тастап кететін әкесымақтар сонда өз ұрпағы жайлы ешқашан ойланбай ма? Сұрақ көп. Жауап сан алуан. Тізе берсе, түрлі сылтау табылары анық.
СҮРІНІП КЕТІП, БҮЛІНІП ЖҮРГЕН ТАҒДЫРЛАР
Айдай 17 жасында махаббаттың буына елітіп, жүкті болып қалады. Мұны естіген жігіті ұшты-күйлі ғайып болады. Құрсағындағы шарананы алдыруға шешім қабылдағанымен дәрігерлер тым кеш екенін айтады. Соңында басқа қалаға барып босанған Айдай қызынан бас тартып, перзентханаға өткізіп кетеді.
Бірақ оның жігітіне деген махаббатын ешкім сөндіре алмайды. Бірнеше ай өткенде тастап кеткен жігітімен қайта кездеседі. Екеуі қайтадан бірге жүріп, бірге тұра бастайды. Айдай тағы да жүкті болып қалады. Бірақ жігіт жауапкершіліктен бас тартады. Айдай әке-шешесіне шындықты айтады. Жалғыз қызының қылығына күйінген ата-ана да күйзеліске түседі, налиды, кейиді. Бірақ Айдай егіз босанып, ата-анасы жиендерін өз ататегіне жаздырып алады.
Алғашқы теріс әрекетінен сабақ алмаған бойжеткен, сөйтіп, екінші рет жүкті болыпты. Жас ана үш бірдей баланы дүниеге алып келгенімен үлкенін басқа біреулер асырап алғаны жанына бататынын жасырмады. Бұл бір ғана тағдыр...
Марқұм Бейсен Құранбек бір сұхбатында: «Кейде хабарларымыз эфирден өтпей жатады. Соның ішінде бір оқиға ерекше есімде қалыпты. Шымкенттен бір апа келді. «Бейсен, сендер көмектеспесеңдер болмайды. Қызымның аяғы ауыр болып қалды. Жүріп жүрген жігіті тастап кетті, телефонын да көтермейді. Не істерімді білмеймін. Әкесі білсе өлтіреді» деді.
Содан қызға көзілдірік таққызып, эфирге шығардық. Қаржылай көмектесетін кәсіпкерлерді шақырдық. Олар 100-150 мың теңгеден ақша алып келді. Өте ауыр хабар болды. Жігіттердің бәрін жерден алып, жерге салдық.
Кейіннен сол хабарға қатысқан кәсіпкер әйелдер күйеулерін ертіп, құдалыққа беретін киттерін, алтындарын, қалыңмалын алып, Шымкентке әлгі аяғы ауыр болған қыздың үйіне барған. «Біз сіздердің қыздарыңызға құда түсіп келіп отырмыз. Баламыз ауырып қалды» деп, қыздың әкесінің алдынан өтеді.
Құда болып, қызды алып қайтады. Қызды тастап кеткен, жауапкершілігі жоқ жігітті «бұзық» жігіттер арқылы тауып сөйлессе, бәрін мойындапты. «Үйленетін жағдайым жоқ» депті. Сосын жігітті жұмысқа тұрғызып, жас отбасыға бір жылға Алматыдан пәтер жалдап берді.
Сол қарындасымыздың шешесі қызы босанған соң екі айдан кейін хабарласып: «Рақмет, сендер болмасаңдар шаңырағымыз шайқалар ма еді. Әкесі қызым екеумізді өлтірер ме еді», – деп жылады. Қазір сол отбасы тату-тәтті тұрып жатыр», – дегені бар.
Осындай қиын жағдайға тап болған жандардың өздерімен де тілдесіп көрген едік.
ӘКЕ БЕЗСЕ БАЛАДАН
Осы орайда бір әңгіме еске түсіп отыр. Үйірлі қасқыр аңшының қоршауына түсіп, түгелдей құрып кетудің қаупі төнген жағдайда, бірінші кезекте, еркектері өздерін құрбандыққа шалатын көрінеді. Аңшыларды алдарқатып, ізіне ерту үшін өтірік ақсап, көріне қашып, айла-әдіс жасайды екен. Бұл туралы ақын Сабыр Адайдың айтқан салмақты ойы бар.
Ол: «Қаншықтары аман болса, қайта жұптасып, өмірге бөлтірік әкеледі ғой. Сол үшін еркектері қысылған сәтте өзін құрбандыққа шалады.
Бұл есейген бөлтіріктеріне де тән. Адам баласы дүниеге келгенде анасын іздеп, «емсем» деп жылайтын болса, қасқырдың бөлтірігі ұрпақ үшін «өлсем» деп жылайтын көрінеді. Егер екі-үш жыл қатарынан құрсақ көтермесе, апанын өзгертіп, жер ауыстырады. Қалай да өмірге көбірек ұрпақ әкелудің қамын қарастырады.
Міне, бұл қасқырдың ұлттық мүдде үшін жеке басын құрбандыққа шалу парасатының үлгісі. Ал адамдар болса, туған балаларын көшеге тастап, жетім менен жесірді ақшаға сатып жүр. Жоқтық пен мүжәлсіздігін пайдаланып, өз аруларын, өз қыздарын жезөкшелікке итермелеп, көрінген көк аттының көңілін табуға тырысып, сатқындықпен жағымталсиды. Ондай арсыздарды алысқа бармай-ақ, өз қаламыздан да тауып беруге болады», – дейді.
Расында да әр қаракөзді туған қарындасы, әпке, анасындай көрген жанның ойы бұзылмайды. Жалпы ер адамдар бүгінде нәзікжандыларға шын қамқор болуды жүрегіне жол тауып, нәпсісін оятумен шатастырып алған сыңайлы. Бұл өте қауіпті. «Жау жоқ деме, жар астында, бөрі жоқ деме, бөрік астында» демекші, қаракөз аруларымыз қаракөз жігіттерімізге алданып, әкесіз бала өсіріп отырса – бұл қасірет.
Жігіті тастап кеткен бойжеткендердің бірі жақында ғана әлеуметтік желіде тікелей эфирге шығып, өз-өзіне қол жұмсауға дейін барды. Дер кезінде құрбылары үйіне барғандықтан аман қалды.
Сөйтіп, өмірден баз кешіп, газды ашып қойып, тікелей эфирде қыздарға сабақ болсын деп өз басымнан өткерген бүкіл оқиғаны баяндап болып, о дүниеге аттанбақшы болып едім. Аман қалдым. Алайда құрсақтағы бөпемді жоғалттым, – дейді Ажар есімді келіншек.
Біз Ажардың бұрынғы жігітінің нөмірін тауып, қоңырау шалып, оның да әңгімесін тыңдап көрдік:
Танымал ақын Ақұштап Бақтыгереева «Қыздардан келген хаттардан» деген топтамасында жігіттеріне алданған қыздардың қилы-қилы тағдырын суреттейді. Соның бірі – «Бірінші хат». Онда:
«Сүйемін» деді ол, құшағын жайды,
Көбелек болып ұштым мен.
Сонымен мендік махаббат айы,
Аспады, апа, үш күннен.
Хабарды салып, ата-ана барып,
Той жасап алып кетем деп.
Төртінші күні киімін алып,
Сапарға кетті секеңдеп.
Торына сезім қамалып қалғам,
Жазамын сізге мұңлы сыр.
Мен сүйген жаннан бір аумай қалған,
Іңгәлап жатыр тұңғыш ұл», – деп жазылған.
... Қыздарды ішіндегі баласымен бірге тастап кете баратын жігіттердің жауапсыз қадамы неше баланың әкесіз өсуіне, қаншама қыздың өз-өзіне қол жұмсауына себеп болды екен.
Жаратушы Алла әйел адамзатын еркектің қабырғасынан жаратқан. Ал аяғынан жаратпаған себебі, аяқасты болып, қорланып қалмасын депті. Еркектің басынан да жаратпағаны басынып, басына шығып кетпесін деген түсініктен туған екен.
Әйел – еркектің жанына жақын, өзімен тең болуы, қолтығының астында қорғалуы, жүрегіне жақын – сүйікті болуы үшін қабырғасынан жаралыпты. Ендеше, сол жүрекке жақын, нәзік қабырғаның қорғаны болыңыздаршы, ер-азаматтар. Әсіресе құрсақтағы балалардың жазығы жоқ екенін ұмытпайық!
Құралай СЕЙСЕНБЕКҚЫЗЫ