Лақап ат қою – құрмет пе, мазақ па?
Қоғамда адамдардың бір-біріне лақап ат қою әдеті кең тараған. Кейде мұндай есімдер адамның болмысын аша түссе, кейде намысына тиіп жатады.
Лақап ат қоюдың себептері әртүрлі. Біреуді қысқа әрі есте сақтауға оңай есіммен атау үшін, енді біреуді сыртқы келбеті немесе қылығы арқылы ерекшелеу үшін лақап ат қойылады.
Психолог Марал Хантөреқызы лақап ат қою адамның есте сақтау қабілеті мен қарым-қатынас ерекшеліктеріне байланысты екенін айтады.
Әсіресе, оқушылар арасында біреудің сыртқы келбетіне, әдетіне немесе аты-жөнінің ерекшелігіне байланысты түрлі атаулар беріледі. Көбіне бұл сөздер мазақтау сипатында болғандықтан, баланың психологиялық жағдайына кері әсер етеді.
Тараз қаласының тұрғыны Айна Қасымбекқызы балалық шағында басынан өткен оқиғамен бөлісті.
Көп жағдайда лақап аттар отбасында қойылады. Ата-ана баласына еркелетіп қойған есім кейін достары мен айналасындағылар арасында кеңінен таралып кетуі мүмкін.
Педагог Айжан Тасыбекова бала тәрбиесінде оның есімі маңызды рөл атқаратынын айтады.
Ислам діні адамның қадір-қасиетін сақтауды бірінші орынға қояды. Осы ретте облыстық «Һибатулла Тарази» мешітінің наиб имамы Ғалымбек Жәпек адамның өзіне ұнамайтын лақап атты қолдану – әдепсіздік деп саналатынын жеткізді.
Егер адам өзіне қойылған лақап атты ұнатпайтын болса, оны қолдану дұрыс емес. Бірақ егер ол оны қабылдап, еркелік немесе құрмет белгісі ретінде көрсе, бұған тыйым салынбайды. Бірақ қандай жағдай болмасын, алдымен адамның өзінен сұрау қажет.
Қасиетті хадистерде де адамдарға жағымсыз есім қоймау керектігі айтылады. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) адамдардың есімдерін жақсы сөздермен атауды үйреткен. Бұл адамның өміріндегі атауға байланысты психологиялық әсерді ескерудің маңыздылығын көрсетеді, – дейді Ғ.Жәпек.
Мамандар лақап атты қолдануда келесі қағидаларды сақтауды ұсынады. Мәселен, адамның өзінен рұқсат сұрау – егер ол есімді ұнатпаса, оны қолданбау керек. Сонымен бірге намысқа тиетін сөздерді қолданбау – мазақтау немесе қорлау ниеті болмауы тиіс. Құрмет белгісі ретінде қолдану – кейбір атаулар адамның мәртебесін көтеруі мүмкін. Балаларды өз есіміне құрметпен қарауға үйрету – ата-аналар олардың өз атын мақтан тұтуына көмектесуі керек.
Лақап ат қою – қоғамда кең тараған құбылыс. Кейбір жағдайларда ол адамға жылылық пен жақындықты білдірсе, кейде оның намысына тиіп, психологиялық жарақат салуы мүмкін. Сондықтан кез келген сөздің астарын түсініп, оны қолданбас бұрын ойланған жөн. Себебі қарапайым бір сөздің өзі адамның болашағына әсер етуі мүмкін.
Айжан ӨЗБЕКОВА
