Сананың клиптенуі: заман талабы ма, әлде қоғам дерті ме?
Сананың клиптенуі – адам миының ақпаратты бөлшектеп, қысқа әрі үстірт қабылдауға бейімделуі. Мұндай сана тек жеңіл, тез қабылданатын мәліметке үйренеді де, көлемді ойды, күрделі дүниені толықтай түсінуден қалады.
Шынында да заманауи технологиялар мен әлеуметтік желілер бұл үрдісті күшейтті. Біз күн сайын сан көп ақпарат оқимыз, көреміз. Алайда олардың ішінде есте қалатыны аз. Себебі адам миы мұндай көлемді ақпарды өңдеуге дайын емес.
Әр құбылыстың жақсы жағы болатыны секілді, клиптік сананың да заманға сай тиімді тұстары бар. Уақыт үнемдеу, ақпаратты тез қабылдау – бүгінгі күннің басты қажеттілігіне айналған.
Мысалы, студент Аян Тілепберген аз уақытқа көптеген маңызды мәліметтерге қанықтыратын қысқа ақпараттарды құптайтынын айтады.
Аянның айтуынша, кейде қысқа-нұсқа видеолардың да пайдасы зор:
Бірақ, сананың клиптенуінің көзге көрінбейтін көлеңкелі тұстары да бар. Өкініштісі мұның астарында қоғам үшін үлкен қауіп тұрғанын бірі білсе, бірі біле бермейді. Адам санасы үстірт ойлауға үйренген сайын терең толғану, сараптау, себеп-салдарын іздеу секілді маңызды қасиеттер жоғала бастайды. Уақыт өте келе адам ойлау қабілетінен айырылып, дайын өнімді ғана тұтынатын деңгейге жетуі мүмкін.
Бұл мәселе әсіресе өсіп келе жатқан жас ұрпақ үшін өте өзекті. Психологтар «Бұл құбылыс баланың ойлауын тұсайды» деп дабыл қағуда. Тараз қалалық «Жігер» психологиялық денсаулық орталығының маманы Елизавета Ким бұл мәселені тереңінен зерттеп жүргенін айтады.
Маманның пікірінше, клиптік сана бой көтерген қоғамда сыни ойлау қабілеті төмендейді, шығармашылық тоқырауға ұшырайды, тұлғалық даму бәсеңдейді, сабыр мен шыдамсыздық белең алады.
Сананың клиптенуіне қарсы нақты жұмыс істеп жатқан ұжымдардың бірі – облыстық «Анаға тағзым» орталығы жанындағы «Сырғалым» сырласу клубы. Клуб жетекшісі Балауса Бейсенқызы мәселені жан-жақты талдай келе былай дейді:
Қалай дегенде де ақпарат алмасудың түрлі амалы пайда болып жатқан дәл қазіргідей уақытта клиптік сананы толықтай жою мүмкін емес. Себебі заманның өзі соған итермелейді. Бірақ оны бақылауда ұстап, сана мен ойлау тепе-теңдігін сақтауға болады. Ол үшін қоғамда кітап оқу мәдениетін қалыптастырып, балаларға күрделі мәтіндермен жұмыс істеуді үйрету қажет. Балаларды кішкентайынан сабыр мен шыдамдылыққа тәрбиелеу де маңызды.
Сананың клиптенуі – бүгінгі күннің ақиқаты. Заманға сай ақпаратты жылдам қабылдау керек-ақ. Бірақ ойлау тереңдігі мен адамдық қасиетті жоғалтып алмасақ екен. Тек жеңіл контентпен өмір сүретін ұрпақ – ойсыз ұрпақ. Ал ойсыз ұрпақтың ертеңі не болмақ? Сондықтан да бүгіннен бастап өзімізге сұрақ қоя білейік: біз ақпаратты тұтынушы ғана боламыз ба, әлде сол ақпаратты терең саралап, ой түйетін тұлғаға айналамыз ба?
Анар ӘУЕСБЕК,
М.Х.Дулати атындағы Тараз
университетінің 4-курс студенті