Жақсы сөзде жақұт бар
Қазақ – ежелден сөз қадірін ұққан, тілінен шыққан әр сөзіне кие қондырып сөйлеген халық. Себебі айтылған сөз атылған оқтай болып өзіңе тиеді деп топшылаған. Сондықтан айтар сөзін алдымен ой елегінен өткізіп, жүйелеп алған. «Жүйелі сөз жүйесін, жүйесіз сөз иесін табады» деп білген.
«Басқа бәле – тілден» келетінін, «Аңдамай сөйлеген ауырмай өлетінін» де түйсінген. Сол себепті де өзінен кейінгілерді «Кісіге қарап сөз емес, сөзіне қарап кісіні алуға», яғни сүбелі сөзді тануға, көңіл бөлуге, ықыласты болуға шақырған. Сөздің парқын айыра білуге үндеген. «Отыз тістен шыққан сөздің отыз рулы елге тарайтыны» тағы бар. Оның үстіне тіл мәдениетінен ұлт мәдениеті көрінетінін естен шығармаған да абзал.
Жапон елінде бір ғұлама екі ыдысқа толтыра су құйып, оның біріне тек жақсы сөздер айтып, ауруына ем сұрап, дем салыпты. Ал екінші ыдыстағы су адамға кері әсер ететін, яғни қарғыс сөздермен үшкіріліпті. Соңыра әлгі екі ыдыстағы суларды екі адамға бірдей ішкізеді.
Біраз уақыт өткен соң, қарғыс айтылып оқылған суды ішкен адам өз-өзінен түсініксіз ауруларға шалдығып, күннен-күнге нашарлай берген көрінеді. Жақсы ниетпен оқылған суды ішкен адам болса, күннен-күнге жүзі бал-бұл жайнап шыға келіпті. Оның үстіне ол адамның дені жақсы сөзден қуат алып, сұлуланып, жүзі нұрланып кеткен екен.
Міне, осы оқиғадан кейін-ақ, жақсы сөз бен жаман сөздің адам ағзасына тигізер пайдасы мен зиянын терең түсініп, байыптай беруге болады. Бұл мысалдан «Жақсы сөз – жарым ырыс» екеніне көзің жете түседі. «Жақсы сөз – жан азығы» деген нақыл да текке айтылмаған. Ал Исламда «жақсы сөз сөйле, болмаса үндеме» деген xадис те бар.
Оң қолы кемтар қарияны бұрыннан танитынмын. Бірде әңгімеге тартып, қариямен тілдесудің сәті түсті. Тұрғынбек ақсақал қолының кем болып туылуын, анасының құрсағына бітпей тұрып жасаған дұғасының қабыл болып қойғандығынан болғанын айтты.
Мәриям апай да өзінің басынан өткен оқиғасымен бөлісті. 16 жасында тұрмысқа шыққан екен. Ол дүниеге көзінде ақауы бар ұл алып келіпті. Алайда ұлының көзі қыли болып туғанына өзін кінәлі сезінетінін жасырмады.
Мәселен, қазақтың тұңғыш бард ақыны Табылды Досымов өз әнінде «Ұйықтап кетсем бір күні оянбай қалам...» деп шырқаған. Расында сол әншінің ұйықтап кетіп, оянбай қалғаны белгілі. Ал небәрі 21 жасында жарық жұлдыздай ағып түскен Артығали Ыбыраев «Күлімдеп тұрып, қиылып түссем қыршындай» деп жырлағанын әдебиетсүйер қауым жақсы біледі. Небәрі 21 жыл өмір сүрген талантты ақын 1974 жылы 4 сәуір күні Тараз қаласында бұзақылардың қолынан қаза тапқан.
2018 жылы қапыда қыршын кеткен мәнерлеп сырғанаудың шебері Денис Теннен тілшілер қауымына берген сұхбаты барысында: «Спортта қай жасқа дейін жүресің?» деген сұраққа: «25 жасқа дейін»,– деп жауап берген екен. Ол да 25 жасында өмірден озды.
Қазақ поэзиясының Хаңтәңірі атанған Мұқағали Мақатаевтың да: «Ұйықтап кетсем болғаны төсегімде, Қырықтың бесеуінде»,– деген өлең жолдары бар. Ақиық ақын шынында 45 жасында дүниеден өтеді.
Танымал әнші әрі тілінен маржан төгілген шешен Жәнібек Кәрменов өзі құйқылжыта орындаған термесінде үнемі: «Жалғыз шықпа сапарға, өкініште қаларсың» деген жолдарды жиі қайталайтын болған. Кейін шынымен жолсапарға жалғыз шыққан әншінің қапелімде жүрегі тоқтап, қайтыс болады.
«Атым Ораз болғанмен,
Отыздан жасым аспаған,
Иегін сақал жаппаған.
Сүйінбаймын, Жамбылмын,
Таңжырықпын, Шарғынмын», – деп дүбірлі додаларда осылай сөз бастаған айтыскер ақын Оразалы Досбосыновтың да жасы отыздан аспады. Иегін сақал жаппаған, отыздан аспаған күйі, 29 жасында бұл жалған дүниемен қош айтысып кете барады.
Сөз иесін табады деген осы-ау, сірә. Сондықтан адам баласы жақсы сөз айтуға дағдылануы шарт. Бірде қымбат көлік сатып алған 64 жастағы әкеме «Қайтесіз, бұл қымбат көлікті?» деп ренжіген сәтімде: «Бұл көлікті аз ғана уақыт мінемін. Содан кейін сендердікі болады» дегені бар еді. Расында араға жеті ай салып, асқар тауыммен амалсыз қош айтыстық.
Жақсы ойлап, тек ізгі армандарды ғана мақсат тұтқан жанның да ниетіне орай, жақсы ойлары орындалады. Інім бір жыл көлемінде ұтыс ойындарына билет сатып алып жүрді. Үнемі ештеңе ұтпайтын оған «қаражатты желге ұшырып жүрсің» деп кейідік. Ақша бермей қойдық. Бірде ол: «Мен сүттей әппақ, су жаңа көлік ұтамын, қара да тұр. Сеземін, түсімде көріп жүрмін» деді. Араға біраз уақыт салып, келесі лоторея ойыны ұйымдастырылғанда, өзі ниет етіп айтқанындай: «сүттей әппақ, судай жаңа көлік» ұтып алды.
Психологтардың пайымдауынша, сөз құдіретінің бәріне әсері бар. Мысалы, психолог Қарақат Аллабергенқызы адамдар жақсы сөйлеу арқылы дертін де жеңе алады.
Жақсы сөз мақсат-мұраттарға жол ашып, жетістікке жеткізіп, жан семіртетіні рас. Өйткені дәрігерлер арасында «Жылы сөз де ем» деген ұғым бар. Ендеше маңайыңыздағыларға тек жылы сөз айтып, өзіңізбен қатар өзгенің де жанын жылытып жүріңіз. Сонда ғана жолыңыз болады!
Құралай СЕЙСЕНБЕКҚЫЗЫ