Дән құнарлы жерде өнеді

Менің анам Әмина Лұтфоллақызы Сәттібаева туралы айтатын жылы сөзім, әдемі де әсерлі естеліктерім аз емес. Барлық адам өз анасына кір жуытпай, жоғары бағалайтыны анық. Бірақ менің анамның ұл-қыздарына деген шексіз мейірімі мен кешірімділігі талайларда кездесе бермейтін ерекше қасиет деп ойлаймын. Ол кісінің отбасылық өмірі тұрмысқа шыққан кезінен бастап жазушының жары ретінде қалыптасты, бүкіл ғұмыры шығармашылық адамының қас-қабағына қараумен өтіп келеді. Әкем де ақкөңіл, анама алдын ала ескертпестен үйге ақын, жазушы, журналистерді түннің бір уағында ертіп келіп тұрады. Оның үстіне үйге келмей тұрып бәрі бір жерде отырып көңілдерін «көтеріп» алған. Міне, сол түн демей, күн демей күтпеген жерден топырлап кіріп келетін әкемнің әріптестерін қабақ шытпай қарсы алу, көңілдеріне тиетін сөз айтпай, күліп жүріп қызмет ету – анам үшін жазылмаған заң. Сөйтіп жүріп жұмысына, ұл-қыздарының тәлім-тәрбиесіне, үйдің қазан-ошағы мен тазалығына да үлгерді. Өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдары базарда азаннан кешке дейін аяғынан тік тұрып ет те сатты. Кешке қарай әкемнің шыдамы таусылып: «Қайтайықшы, аз-ақ қалды ғой, оны үйге апара салайық», – десе, анам: «Бізге түсетін тиын-тебен осы қалған-құтқан еттен құралады», – деп, соңғы түйір еттің алушысын күтіп отыратын. Есептеп көрсек, шынында да солай екен.

Әрине, әкемнің де бала тәрбиесіне, олардың мамандық таңдауына, оның ішінде менің спорт жолына түсуіме ерекше көңіл бөлгенін айтпай өтуге болмайды. Дегенмен үй шаруашылығындағы негізгі жауапкершілік анамыздың мойнында болды. Сондықтан біз анамыздың тынымсыз тірлігіне, шыдамдылығына, сабырлылығына тәнті болып, осынау асыл адамнан тек жылы сөз естіп, тек жақсы тәрбие алып өстік.

Боксшы ретінде уақытымның көпшілігі сыртта өтті. Апталап, айлап басқа қала, өзге мемлекеттерде жаттығуда немесе жарыстарда жүрдім. Сол уақытта отбасының барша мүшелерімен бірге анамды да ойлап, ерекше сағынатынмын. Үйде жүргенде қадіріне жетпей, «балам, олай емес, былай істе» деп айтқан ақыл-кеңестеріне қарсы келіп жатсам, сыртта жүргенде соның бәрі есіме түсіп, өкінетінмін. «Неге мен анамның айтқанын сол кезде тыңдай салмадым? Бұдан былай ол кісіге бар жылуымды, бар құрметімді арнаймын. Айтқанын екі етпеймін!» деп талай рет өзіме-өзім уәде берген кездерім де көп болды. Жанымдағы достарыммен сырласқан кезде де осындай парасатты, ақылды, сабырлы, мейірімді анаммен мақтанып, жақсы қасиеттерін айтудан жалыққан емеспін.

«Дән құнарлы жерге өнеді» дегендей, әкемнің де, анамның да өскен, өнген жері тегін емес, текті әулеттерден. Сәттібай атам Амангелді ауылында ат баптап, жылқы ұстаған шабандоз болыпты. Жорға емес жылқының өзін жорға ететін тәсілді білетін атбегілігі де керемет болған екен. Атамның атындағы сол қоныс «Сәттібай баз» деп аталып кеткен. Орны әлі күнге дейін жатыр. Ал Бұлбике апам шаруақор, артық сөзі жоқ, ісмер, бес уақыт намазын қаза қылмайтын тақуа кісі болыпты. Нағашы атам Лұтфолла мен нағашы апам Мәдина Аса ауылына сыйлы, құрметті ұстаз болған кісілер. Оның үстіне Мәдина апам он бала туып, «Алтын жұлдыз» таққан ардақты ана. Анам да көпбалалы ана. Тараз қаласындағы үлкен балабақшаның меңгерушісі. Оған дейін Қабылбек Сарымолдаев атындағы балалар үйінде көп жыл тәрбиеші болды. Сол жерде жүргенде туған қызы мен ұлындай болып, бауыр басып қалған тәрбиеленушілері әлі күнге дейін хабарласып, кездесе қалса құшақтаса амандасып, құрметтерін көрсетіп жатады. Мысалы, бүгінде ән айтып, фильмге түсіп, елге танымал болған орыс баласы, кезінде «Мерей» тобының солисі болған Сергей (қазір мұсылман болып, аты-жөнін Әли Сұлтан деп қазақшалап алыпты деп естідім) анамның «қолында өскен» балалардың бірі десем де болады. Оның қазақша үйренуіне менің анамның да септігі тиген шығар деп ойлаймын.

Бокстан талай халықаралық, әлемдік деңгейдегі жарыстарға бардым. Ондай сәттердің жауапкершілігі өте ауыр болады. Салмақ білекке ғана емес, жүрекке де түседі. Сол уақытта анам қазысын, қымызын, өрігін, жаңғағын үнемі буып-түйіп беріп жіберіп отырады. Мысалы, 2006 жылы Морокко елінің Агадир деген қаласында жастар арасындағы әлем чемпионаты өтетін болды. Тараздан екі боксшы сол жарысқа жолдама алдық. Шетелге Астана қаласының әуежайынан ұшатын едік. Спорттық жиынымыз да сол жерде өткен. Сонда әкем мен анам Астана қаласына арнайы келіп, екеуі пәтер жалдап, анам ет асып біздің жатқан жерімізге алып келді. Боксшы жолдастарым – шымкенттік Еркебұлан Шынәлиев, тараздық Мұхит Амантаев бәріміз анамның асып әкелген етін сүйсініп тұрып жеп алдық. Әкем бәрімізге сәт сапар тілеп, батасын берді. Тіпті анам екеуі әуежайға келіп, шетелге шығарып салды.

Қай боксшыға да жекпе-жектің ешқайсысы оңайға соқпайды. Боксшы үшін әр кездесу маңызды. Әлем чемпионаттарына, халықаралық жарыстарға, тіпті республика біріншілігіне қатысқанымда да анамның уайымы менікінен екі есе көп болатынын жүрегіммен сезуші едім.

2009 жылы Әзербайжан елінің астанасы Баку қаласында ересектер арасында әлем чемпионаты болды. Бірінші жекпе-жегімде түбі алжирлік, бірақ Франция азаматы, талантты боксшы Нордин Убалиді жеңіп, екінші айналымға шықтым. Екінші айналымдағы қарсыласым бойы менен ұзын, денелі келген Майкл Конлан болса да қобалжығаным жоқ. Қорғаныста да, шабуылда да жақсы ойнадым. Бірақ төрешілер қарадай қысастық жасап, бір ұпай айырмашылығымен жеңісті қарсыласыма берді. Бір-ақ ұпай! Тағдыршешті осы ұпай ирландиялық боксшыға бұйырды. Анам мен әкем жанкүйерлермен бірге залда отырған. Сонда өзімді емес, ең бірінші анамның жағдайын ойладым. Жылап қалған шығар деп ішім удай ашыды. Әкем қызуқанды ғой, ол кісі тіпті «жынданып» жатқан шығар деймін іштей. Өйткені алдында ғана Нординді жеңгенімде анам екеуі қуана құттықтап, оларды теңіз жағасына қыдыртып, ертеңгі жеңісіме өте сенімді болып, көңілді жүрді. Мен де «Ұтамын» деп нық айтқам. Бірақ әділетсіз төрешілер бәріне балта шапты.

Қызықтың көкесін кейін естідім. «Жеңісіне» мәз болған ирландиялық бапкерлер аренаның сыртындағы жазғы кафеде салқын сусын ішіп отырмай ма. Олардың спорттық киім үлгісі қанық жасыл түсті болып келеді. Бір көрсең ұмытпайсың. Қастарынан өтіп бара жатып байқап қалған әкем анамды түртіп, «Әне, анау отыр Олжастың жолын кескен ирландиялық» деп әлгілерді көрсетеді. Әкем олардың түріне дейін танып алған ғой. Сол кезде ызадан жарылардай болып келе жатқан анам ирландиялық бапкерлердің біреуінің қасына жетіп барып, оң қолының бас бармағын төмен қаратып «Сенің Майклің жеңілді» деген ғой ашуланып. «Ирландиялықтар қазақшаға түсінбей, аң-таң болып қарап отырып қалды» дейді әкем сол оқиғаны еске алғанда. Сосын: «Олардың қазақша түсінбейтін білді ме, анашың «Ноу, Майкл» деп айқайлады ғой», – деп күлетін. Айта берсем, мұндай жағдайлар өте жиі болып тұрды. Бір жарыста түн ортасында Алматыдан Серік Үмбетов телефон шалып: «Олжасиктің жеңісін ап қойды ғой, қап, әттеген-ай», – дегенде теледидардың алдында әділетсіздікке онсыз да жаны күйіп отырған анам жылап жіберіпті. Неге? Өйткені менің салмағымда бәсекелестер өте көп болды. Олар өз елімізден де, шетелден де көптеп шығып жататын. Олардың қамқоршылары кейде төрешілерді «сатып алу» тәсіліне де жүгінеді. Соның бәрін сезіп, біліп, жүрегінен өткізу анаға оңай емес. Себебі ана жүрегі сезімтал, жеңіп тұрғаныңды біледі. Әке-шешем үйдегі бапкерім мен психологім сияқты болып кеткен.

Әрине, өмір тек сынық пен сәтсіздіктен тұрмайды. Спорттық ғұмырымда талай рет ірі додаларда маңдайым жарқырап, алтыннан алқа тағып оралған сәттерім аз болмады. Қазақстанның Әнұранын талай рет Англия, Тайланд, Баку сияқты тағы басқа көптеген шетелдерде шырқатып, қуанып қайттым. Ондай кезде мен үшін анамның жүзіндегі қуанышты көру нағыз бақыт болатын.

Мені тағдырым спорттың ең қиын түрімен табыстырса, сол спорт түрі ең жақсы жарға жолықтырды. Өмірлік жарым Әйгерім Асқарқызы Сәттібаева – республикаға танымал боксшы. Бес баланың анасы болғанына қарамастан жақында Азияның қола жүлдесін олжалап қайтты. Алтын алуға да мүмкіндігі бар еді, оның жолын да әділетсіз төрешілер кесті. Ол да мен сияқты жастай боксқа қатысып, жастар арасында Қазақстанның, Азияның чемпионы болды. Екеуміз сөз байласып, отау құрдық. Жастай спортта жүргендіктен бе, жұбайым әйелге тән үй жұмыстарының бірі – ас пісіруді білмейтін. Соның бәрін оған анам үйретті. Сөйтіп, қазақшалап ет асу, оның нанын жұқалап тұрып жаю, көже пісіру, оның кеспесін жіңішкелеп кесу үлкен өнер екенін түсінді. Тоқаш пен шелпекті дәмді етіп пісіруді де үйренді. Осының бәрін анам асүйдегі келінінің қасында жалықпай жүріп үйретті. Бұл қасиет те анамның шыдамдылығын, сабырлылығын, біліктілігін көрсетеді ойлаймын.

Қазақтың ғажап ақыны Қадыр Мырза Әлі «Адам боп туу – анадан» депті. Анамнан адам боп туған соң, сол анамның сеніміне селкеу түсірмеуге барымды салып жүрген жайым бар.

Олжас СӘТТІБАЕВ,
бокстан Халықаралық дәрежедегі спорт шебері