Суицид соңғы шешім емес

Тұтқиылдан шығар жол таба алмай, сезім сергелдеңіне, жан азабына түсіп сенделген пенденің тәні қанша азаптанса да бір амал табылар. Негізі адам баласының өзіне қол жұмсауы – исламда серік қосудан кейін ең ауыр күнәлардың бірі саналатынын имамдар жиі айтып жүр. «Жаратушы «Ниса» сүресінің 29-аятында: «Өздеріңді өздерің өлтірмеңдер!» деп бұйырады. «Алланың бұйрығына қарсы шығу, Алла берген өмірді өз қолымен гүл секілді үзу – тозаққа түсу дегенді білдіреді», – деп айтылған мұсылманша өмір сүру ережесінде. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, 2023 жылдың өткен кезеңінде кәмелетке толмағандар арасында суицидтің 9 оқиғасы тіркеліпті. Мамандардың айтуынша, адамның өз-өзіне қол жұмсауының ең бірінші себебі – отбасылық жағдай. Кейде мұндай оқиғаға табыстың аздығы, яғни материалдық жетіспеушілік себеп болса, енді бірде отбасындағы кикілжің, зайыбымен айырылысу немесе қайғылы жағдай әсер етеді. Жетіспеушілік пен сатқындық, кейде қарызға белшеден бату мәселесі де тығырықтан шығар жолды бекітіп тастағандай күй кештіреді.

Өз жанын қиюға алкогольдік немесе есірткі қолданғандардың көбірек баратыны анықталған. – Суицидтік мінез-құлық қаупі бар жасөспірімдерді анықтау білім беру мамандарына тиесілі. Олардың дабылынан кейін жалпы тәжірибелік дәрігерлер және қажет болған жағдайда психиатрлар мен суицидологтар (баланың заңды өкілдерінің келісімімен) тартылады. Психологиялық көмекті жедел психологиялық көмек кабинетінің мамандары және облыстық психикалық денсаулық орталығының «556-776» анықтама телефоны арқылы көрсетеді. Анонимді түрде көмек көрсетіледі және мінез-құлықты түзету динамикасы бақыланады. Бүгінде « Ақсұңқар » UPDC психодиагностикалық құрылғысы іске қосылды. Оның негізгі мақсаты – кәсіби бағдар беру, кәсіптік таңдау және тексерілетін субъектілердің арасынан шартты түрде «тәуекел тобына» жататын адамдарды анықтау. Кәмелетке толмағандар арасындағы тәуекел топтарын анықтау тікелей және күнделікті жұмысына байланысты білім беру ұйымдарының мамандарына жүктеледі.

Алдымен гүл жайнаған жауқазын қыздың тағдыры, одан кейін жылдан-жылға адам саны қосылып, ұлғая түсетін шағын мемлекет, яғни отбасының ертеңі ер-азаматтың мойнында. Аянбай еңбек етіп, таңнан кешке дейін өмір жүгін алға сүйреген аға-әкелердің де кейде тағдырдан титықтап кететіні бар. Статистикаға сүйенетін болсақ, өз-өзіне қол жұмсау үлкендерден әсіресе ер адамдардың арасында көп орын алатыны белгілі болды. Оған көбіне жоқшылықтың салқыны тиеді.

Алайда кейде санаға кіріп шықпайтын негіздер де айтылып жүр. Мәселен, алақандай ауылға кеше ғана келін болып түсіп, екі періштені дүниеге алып келген жас келіннің күнделікті жатарда өлім туралы айта беруі күйеуін ойландырады. Себебін сұрай бастаса, әңгіме ауанын басқа нәрселерге бұрып кете беретін болыпты.Бұрын-соңды тек жадырап-жайнап күліп жүретін келіншек қабағы ашылмай, әлдебір ойға шоматынды шығарыпты.Тату-тәтті тұрмысында әйелінің негізсіз көңілі түсіп жүргенін көрген жолдасы да іштей күйзеліске түседі. – Бірде келіншегім сиыр сауып болып, өріске айдап жіберген соң қайта мал қораға кіріп кеткенін байқадым. Жүрегім әлденені сезгендей тың-тыңдап тұра бердім. Бірақ ойыма еш арамдық келмеді. Себебі он минут бұрын әндете күліп жүргенін байқап, қуанып қалған едім. Сонда да анда-санда әлденені ойлап, көңілі түсіп кететінін байқағандықтан секем алып жүргенмін. Себебі соңғы уақыта өзінен-өзі жылап, уайымға батып жүретінді шығарған. Сұрасам ештеңе айтпайды. Қора жақтан шыққан әлдебір тасырлаған дыбыстан секем алып, артынан жүгіріп бардым. Сол сәт алдымда тыпырлап асылып тұрған жарымды көрдім. Лезде қалтамдағы бәкімен жіпті кесіп, орнына үйдегі мысықты асып жібердім.

Психологтардың айтуынша , суицидке итермелейтін себеп – әртүрлі. Жетіспеушіліктен, ашу-ызадан, сатқындықтан, кейде адамдардың ішкі жалғыздығынан, жандүниесінің күйзелісінен туындайды.Яғни сыр ашып, ой бөлісетін адамының болмауынан, депрессияға түсудің салдарынан да мұндай суық оқиғалар орын алып тұрады. Адам баласы сырт қарағанда жадырай күліп жүргенімен ішкі сана түйсігінде әлдебір шешімін таппаған түйткілдер маза бермей, жанын қинауы мүмкін. Содан жүрегінде тыныштықтың болмауы, депрессия күйзелісі туындайды. Міне, осы қасірет адамды өлімге алып келетіні анық.

– Адам өмірден өз орнын таппаған сәтте, ойдағы жоспары жүзеге аспай, қалауына қол жетпегенде күйзеліске түседі. Өзінің өмірге неге келгеніне жауап таппаса, үміт артқан адамдарынан өзіне қажет қарым-қатынас туындамаса мәселе қиындайды. Сондай-ақ махаббат, жылылық, сүйіспеншілік жетіспеген кезде туған-туысы алшақтап кетсе, адам өзін жалғыз сезініп, психологиялық дағдарысқа түседі.Өмірдің мәні кеткендей күй кешеді. «Енді мен үшін өмірдің мәні қалмады» деп тұжырым жасап, кенеттен өмірін үзуге шешім қабылдайды. Кей жағдайда адамдар тылсым әлемінің күшімен өмірін қию арқылы айналасындағы адамдардың рухани әлеммен танысуына, рухани тұрғыда оянуына жол ашады. «Неге бұлай болды? Оның өмірін қиюына не себеп? Өлгеннен кейін өмір бар ма? Өлгеннен кейін адамдар қайда барады, ары қарай ол адамзатты не күтіп тұр?» деген сұраққа жауап іздей бастайды. Суицид жасап, өмірден озған адамның соңында қалған туыстарының рухани әлеммен тыныстауына, рухани сананың ашылуына ықпал етеді. Менің өз бауырым 25 жасында белгісіз себептермен суицидке барып, өмірден өткенде осы сұрақтарға жауап іздей бастадым.

P.S. Бар сән-салтанатымен өмірге жасалған қадамның кейде өз қолыңмен қасақана жасаған қайғы-қасірет пен өлімге алып баратыны өкінішті. Өз қолыңмен жинаған құмыраны тасқа ұрып, тас-талқанын шығару әп-сәтте. Бірақ ол құмыраның сынықтары жақындарыңның жанын тілгілейтінін ұмытпау керек. Жанған жұлдыздың ешкімге зиянын тигізбей, өзі сөнетін сәті бар. Әлемге қара бояу жағып, өз жұлдызыңды өзің сөндіруге асықпа, Адам!

Құралай СЕЙСЕНБЕКҚЫЗЫ