Әрекетсіздік әлеуметтік теңсіздік тудырады

Әрекетсіздік – бүкіл Қазақстанды қақ айыратын жарылысқа алып келеді. Сондықтан осы жүйелі проблеманы қазір шешу – ең күттірмейтін тапсырма. Соңғы 10 жылда Маңғыстау облысындағы халық саны 77 пайызға артқан. Облыста ішкі демографиялық өрлеу бар және 2000 жылдан бері көршілес елден миграция процесі белсенді жүріп келеді. Дәл осы кезде біз облысқа республикалық бюджет субвенциясының бәлендей өспегенін көреміз. Маңғыстау – орталық бюджеттен ең аз ақша алатын 3 облыстың бірі (Ұлытау, Павлодар, Маңғыстау). Биыл оған 121,9 миллиард теңге қарастырылған. Республикалық бюджет халық санына қарап бөлінеді деген принциппен алып қарасақ, Маңғыстауға қатысты әділетсіздікті байқаймыз. 2023 жылдың наурызында Қазақстан халқының саны 19,7 миллион адам болды. Оның ішінде Маңғыстауда 766,9 мың адам тұрған. Бұл ретте осынша халқы бар Маңғыстауға 121,9 миллиард теңге бөлінсе, одан халқы аз Шығыс Қазақстан облысына (730 мың тұрғын) 233,3 миллиард теңге, Солтүстік Қазақстан облысына (534 мың тұрғын) 306,2 миллиард теңге, Жетісу облысына (698,6 мың тұрғын) 338,8 миллиард теңге бөлінген. Бұл «Маңғыстауда мұнай бар, өздері шешіп алар» деген ескі принциптің әлі күнге дейін жұмыс істеп келе жатқанын аңғартады. Дәл осы принцип үлкен жарылысқа алып келе жатыр. Себебі қазір Маңғыстауда бар мұнай – болашақ проблеманың ошағы. Өзен, Қарамандыбас, Қаражанбас кеніштерінің жасы кем дегенде 50 жылға толды. Олар өздеріндегі бар қордың шамамен 70 пайызын сарқыған және жыл сайын олардан мұнай шығару қиындай түспек. Бұл ретте өңірде жаңа геологиялық барлау жұмыстары бойынша белсенділік байқалмайды. 2021 жылы жарнамасы жер жарған, жаңадан ашылған Тепкедегі кеніш проблеманы шешпейді. Себебі одан алынатын мұнай запасы 10-15 миллион тоннаның шамасында. Бұл тым аз. Өңір мәселесін шешудің жүйелік жолдары бар ма? Меніңше, маневр аясы тар. Бес жұмыс қатар жүруі керек. Біріншіден, республикалық бюджеттегі Маңғыстау үлесін арттыру қажет. Екіншіден, жаңа мұнай кеніштерін іздеу, «Каспийшельф» сияқты геологиялық фирмаларды қайта жаңғыртқан жөн. Үшіншіден, шетелдегі тендерлерге қатысатын отандық компания құруымыз керек. Төртіншіден, мұнайдан басқа кластер ашудың (тігін, теплицалар, машина құрастыру, т.б) уақыты жетті. Бесіншіден, солтүстіктегі шекаралас аймақтардан тегін жер учаскелерін таратудың пайдасы болмаса, зияны жоқ. Ең бастысы, Жаңаөзенмен республикалық, Үкімет деңгейінде айналысу керек болып тұр. Себебі бұған көбіне аймақтық проблема, сол облыстың әкімі шешсін деген ұстаным қалыптасып келді. Бірақ облыс әкімінің оған күші жетпейді, 152 мың адам – аз халық емес. Наразылық білдірген топтың талабы орындалып, штат мәселесі, тендер жүйесі оңды шешілері анық. «Өзенмұнайгаз» қиналса да, «ҚазМұнайГаз» тобы бойынша оған 2-3 жылға жететін резервтер бар. Бірақ одан кейін не болады? Маңғыстауда мұнай біткенде не болады? Сұрақты осылай қоюымыз керек.

Айбар ОЛЖАЕВ, журналист, қаржылық сарапшы