ЖАНАРМАЙ БАҒАСЫНДАҒЫ ДИСПРОПОРЦИЯ

Дегенмен Үкімет жағдайды реттеуге шұғыл кірісіп, халыққа болған мән-жайдың ақпаратын жеткізу үшін Энергетика министрі Болат Ақшолақов ел алдына шықты. Орталық коммуникациялар қызметінің ақпарат алаңында өткен шұғыл брифинг кезінде Болат Ақшолақов еліміздің Энергетика министрі болатын. Бірақ Парламенттің қайта жасақталуына байланысты кеше Үкімет те қайта құрамын бекітіп, Б.Ақшолақов қызметінен кетті. Брифингте ол жанармай нарығындағы ағымдағы жағдай мен жүргізіліп жатқан жұмыстар туралы баяндады. Экс-министрдің ақпараты бойынша үш мұнай өңдеу зауытында жаңғырту жұмыстары аяқталғаннан кейін мұнай өңдеу көлемі 3 миллион тоннаға өсті. Қазір жылына шамамен 17 миллион тонна шикі мұнай өнделеді. – Соңғы 5 жылда біз бензин шығару көлемін 70 пайызға (3 миллион тоннадан 5 миллион тоннаға дейін), дизельдік отынды 30 пайызға өсірдік (4 миллионнан 5,2 миллион тоннаға дейін). Сондай-ақ өткен жылы дизель отынын шығару бойынша рекордты көрсеткіш – 5,2 миллион тоннаға жетсек те қазіргі жағдайда еліміздің бірқатар өңірлерінде дизель тапшылығы бар. 350 мың тонна көлеміндегі дефицитті (қысқы ДО-ны қоспағанда) қымбат бағадағы импорттық отынмен жабуға мәжбүр болдық. Осы орайда экономикаға маңызды өнеркәсіп секторы болып саналатын тау-кен метталлургия кешені және теміржол салаларының тұтыну көлемі сол қалпында қалды, яғни өскен жоқ, – деді бұрынғы министр. Нарықтағы дизельге сұраныстың тұрақты өсу себебінің негізгі факторы транзиттік көлік ағыны, бұдан басқа Қазақстаннан шетелге сұр схема бойынша алып кетіп жатқан экспорт. Өткен жылы мамандардың есептеуінше, шетелдік транзиттік көлік тұтынған дизель көлемі шамамен 150 мың тоннаны құрады, бұдан басқа сұр экспортпен кеткен отынның көлемі шамамен 200 мың тонна («IHS Markit» есебі бойынша). Б.Ақшолақовтың айтуынша, Қазақстанда дизель отыны тапшылығының басты себебі – бағадағы диспропорция. Отандық отын бағасы көрші елдермен салыстырғанда айтарлықтай арзан. Қазақстан – әлемдегі жанармайы арзан он елдің қатарында. Мысал үшін, Ресейде дизель бағасы орташа есеппен литріне 345 теңге, біздегі нарық бағасынан 45 пайызға қымбат. Қырғызстандағы баға 64 пайызға жоғары, яғни литріне 390 теңге, Өзбекстандағы баға бізбен салыстырғанда екі есеге қымбат – литріне 480 теңге, бағамыздағы айырмашылық – 101 пайыз. Қазақстандық дизель отынын түрлі жолдарды пайдаланып, шетелге сатудан түсетін пайда 50 пайыздан 120 пайызға дейін жетеді, жалпы пайда жылына шамамен 140 миллион АҚШ доллары. Болат Ақшолақов атап өткендей, көрші елдердегі жағдай Қазақстанның ішкі нарығына да әсер етіп отырады. Мысалы, өткен жылдың наурызында Ресейдегі бөлшек саудадағы дизель отынының бағасы Қазақстандағы бағамен теңесіп, арзандаған болатын. Нәтижесінде біз Ресеймен шекаралас жанармай стансаларында отынды сату көлемі азайғанын байқадық, демек, Қазақстаннан жанармай шығару экономикалық тиімсіз болды. Көрші елдердегі баға күрт көтерілген кезде біз дизель өндіру көлемін арттырсақ та күз айларында оның тапшылығын қайта көрдік. Осы жылы да бағадағы айырмашылық сақталып отыр. Нәтижесінде өткен жылғы наурыз айымен салыстырғанда тұтыну көлемі 15 пайызға артқанын көріп отырмыз. Бұл жағдай сақтала берсе, онсыз да шетел асып отырған қазақстандық дизельдің көлемі арта түсіп, биылдың өзінде 850 мың тонна дефицитке тап болуымыз мүмкін. Алдыңғы жылдары тапшылықты өндіру көлемін арттыру арқылы жауып отырсақ, қазір отандық мұнай зауыттары максимальді режимде жұмыс жасап тұр. Алдағы 6 жылда дизель көлемін бірнеше есе арттыратын мүмкіндік жоқ (Шымкент зауытын кеңейткенше). Аталған себептерге байланысты Қазақстан арзан отынмен басқа елдердің экономикасын субсидияландырып, өз ұлттық мүддесіне зияны тиіп жатыр деп айтуға толық негіз бар, – деп атап өтті Энергетика экс-министрі. Брифинг барысында Б.Ақшолақов отын тапшылығын төмендету үшін Қазақстандағы ЖЖМ бағасын реттеу шараларын атап өтті. Мәселен, жанармайды теміржол және көлікпен шығаруға тыйым салынды, сондай-ақ ресурс иелеріне жанармайды тікелей жанармай стансаларына сатуға міндеттейтін заңнамалық нормалар қабылданды. Мұнайды жеткізу және мұнай өнімдерін сату кезіндегі өнімсіз делдалдар алынып тасталды. – Бұдан басқа, өткен жылдың тамыз айында біз тапшылықты азайту үшін сараланған баға (450 теңге) және лимиттер (300 литрге дейін) енгіздік. Бірақ барлық шектеулерге қарамастан, «көлеңкелі экспорт» арқылы отынды шығару мүмкіндіктері табылды. Осыған байланысты тапшылықты болдырмау үшін Біз шұғыл түрде қымбат импорттық отынды сатып алуға мәжбүр болып отырдық, – деп атап өтті бұрынғы Энергетика министрі. Спикер баяндамасын қорытындылай келе, жанармай бағаларын сақтау үшін бірқатар мәселелерді атап өтті. – Қазіргі төмен бағаларды сақтап отырсақ, біз қанша жанармай өндірсек те барлық сұранысты қамтамасыз ете алмаймыз, бұл бір. Екінші, бағалар арасындағы айтарлықтай айырмашылыққа байланысты көрші елдерге «ағын» жалғаса береді, оның көлемі арта түседі. Ешқандай шектеулер күтілген нәтиже бермейтіні анық. Үшінші, жанармай бағасындағы диспропорция «көлеңкелі» нарықты дамытып, ұлттық экономикаға кері әсерін тигізеді. Төртінші, жанармайға төмен бағаның сақталуы мұнай-газ саласына инвестиция тарту, оны дамытуға, геологиялық барлау жұмыстарын жүргізіп, ресурстық базаны толықтыруға мүмкіндік бермей отыр. Ішкі нарықтағы жанармай жағдайын тұрақтандыру үшін Қазақстанның көрші елдермен салыстырғандағы бағадағы айырмашылықты төмендету қажет. Бұл қиын, бірақ қажет шешімге бару керекпіз, оны мойындау керек. Бөлшек саудадағы жанармай бағасын көтеру қажет, оның ішінде: АИ-92 және АИ-93 маркалы бензиннің бағасын литріне 182-187 теңгеден 205 теңге қылу (өңірге байланысты), өсім – 11 пайыз; дизель отынының бағасын литріне – 295 теңгеге көтеру, орташа есеппен өсім – 20 пайыз. Қазір өңірге байланысты баға 230 теңгеден 260 теңгеге дейін болып тұр, – деп хабарлады экс-министр Б.Ақшолақов. Оның айтуынша, бағадағы айырмашылық мәселесін қазір қолға алмасақ, алдағы уақытта біз үлкен тапшылыққа тап болатын түріміз бар. – Бұдан бөлек экономикалық маңызды саланы дамыту мүмкіндігінен айырылып, еліміздің энергетикалық қауіпсіздігіне де әсер етеді, – деп қорытындылады баяндамасын экс-министр.

«AR-AI»-ақпарат